Uprawa wyki jarej

Wyka jara jest cenioną rośliną pastewną. Uprawiana jest zazwyczaj na nasiona i zielonkę w plonie głównym lub w siewie mieszanym (międzyplon), jako roślina doskonale poprawiająca stanowisko w zmianowaniu ze zbożami. Dzięki zdolności wiązania azotu z powietrza, nie wymaga nawożenia azotowego. Dobrze plonuje na terenie całego kraju, lubi gleby żyzne, ale jako międzyplon może być siana na prawie każdym stanowisku. Jej uniwersalność i niewielkie wymagania sprawiają, że stanowi ona doskonały wybór jako plon główny oraz międzyplon.

Uprawa wyki jarej krok po kroku

Wyka jara, nazywana również siewną, to roślina jednoroczna z rodziny bobowatych. Wytwarza dużą ilość zielonej biomasy, rośliny dorastają bowiem do 80 cm. Jest ona uprawiana głównie z przeznaczeniem na cele paszowe jako składnik mieszanek bogaty w białko i o wysokiej smakowitości. Decydując się na uprawę wyki jarej, należy rozważyć następujące czynniki:

1. Stanowisko i płodozmian

Wyka należy do roślin strączkowych, zatem obowiązują tu podobne zasady dotyczące płodozmianu – roślina ta najczęściej jest uprawiana po zbożach. Jej uniwersalność i krótki okres wegetacji sprawiają, że uprawiana na zielonkę i nasiona. Zbierana na zielonkę schodzi z pól wcześnie, co czyni z niej świetny przedplon dla roślin wymagających wczesnego siewu, z kolei użytkowana na nasiona dobrze sprawdza się przed siewami zbóż i roślin korzeniowych.

Roślina ta może być uprawiana na terenie całego kraju, a o wielkości jej plonowania decyduje jakość gleb – najlepiej udaje się na zwięzłych, dobrze utrzymujących wilgoć i zasobnych podłożach kompleksu pszennego. Wymaga również obojętnego lub lekko kwasowego odczynu gleby. Ma dość duże wymagania wodne przez cały okres rozwoju i jest wrażliwa na suszę, zwłaszcza w okresie tworzenia pąków kwiatowych i kwitnienia. Nie ma za to dużych wymagań cieplnych.

2. Przygotowanie gleby

Wyka wymaga podłoża przepuszczalnego, dlatego przed siewem zaleca się dokładne spulchnienie gleby. Ważne jest również mechaniczne zniszczenie chwastów lub samosiewów, ponieważ roślina ta jest wrażliwa na zachwaszczenie w początkowych fazach rozwoju.

Siew należy przeprowadzać na gruntach o ustabilizowanym odczynie, najkorzystniejsze jest pH obojętne, chociaż roślina ta znosi również podłoża lekko zasadowe. W przypadku uprawy mieszanek wyki ze zbożami wzrasta tolerancja roślin na zasadowe pH.

Istotne jest także zapewnienie kiełkującym roślinom odpowiednich ilości składników pokarmowych. Nawozy fosforowe najlepiej zastosować jesienią, przed zabiegami uprawnymi w celu dokładnego wymieszania nawozu z podłożem. Z kolei potas na glebach zwięzłych i średnich można stosować jesienią, w przypadku podłoży lekkich lepiej przeprowadzać ten zabieg wiosną, ze względu na ryzyko szybkiego wymywania. W przypadku siewu wyki czystej, nawozy azotowe należy stosować ostrożnie, tylko na gruntach, na których stwierdza się silny niedobór tego pierwiastka. Wyka bowiem należy do roślin, które są w stanie wiązać azot atmosferyczny i przekształcać go w formy przyswajalne przez korzenie dzięki symbiozie z bakteriami. Z kolei pod mieszanki ze zbożami zaleca się zastosowanie nawozów azotowych w dawkach dzielonych – 60% dawki aplikuje się przedsiewnie, a 40% pogłównie, gdy zboża strzelają w źdźbło.

3. Siew

Siew wyki powinien mieć miejsce jak najwcześniej, najlepiej zaraz po rozmarznięciu gleby. Termin ten z reguły przypada na przełom marca i kwietnia. Uprawiając wykę na nasiona należy umieścić nasiona w glebie przed 14 kwietnia, w przeciwnym razie rośnie ryzyko słabego plonowania. W wypadku uprawy na zielonkę, siew może być nieco opóźniony.

Wyka może być uprawiana samodzielnie lub, ze względu na wysoką tendencję do wylegania, możliwa jest uprawa współrzędna z rośliną podpórkową, najczęściej zbożem. W zależności od sposobu uprawy, stosuje się odmienne metody siewu:

- uprawa w siewie czystym – nasiona należy wysiać w takiej ilości, aby obsada roślin na metr kwadratowy wynosiła około 200 sztuk. Przekłada się to na wysiew od 100 do 120 kg nasion na hektar. Optymalna rozstawa rzędów wynosi od 15 do 20 cm, a głębokość siewu 5 – 6 cm;

- uprawa współrzędna z rośliną podpórkową – ze względu na wiotkie łodygi, wykę często wysiewa się razem ze zbożami – owsem, jęczmieniem, rzadziej pszenicą. W tym wypadku nasiona wysiewa się w proporcjach: 30 kg wyki i około 150 kg zbóż na hektar, co przekłada się na 50 roślin wyki i 350 roślin zbóż na metr kwadratowy. Możliwy jest również siew wyki w innych proporcjach, tak by otrzymać około 120 roślin wyki i około 200 roślin zbóż. Zalecana rozstawa rzędów wynosi około 15 cm, a głębokość siewu to 4-5 cm. Należy pamiętać o zasadzie, by w rejonach wilgotniejszych wysiewać mniej wyki, a w rejonach suchszych – mniej zbóż. Obecnie najczęściej uprawia się wykę jarą w mieszance z gorczycą białą lub sarepską, stosując wysiew 120 kiełkujących nasion wyki i 75 nasion gorczycy na 1 m2. Komponenty takiej mieszanki muszą być wysiewane na różną głębokość, dlatego powinien być uwzględniony wysiew rozdzielny – najpierw wyki jarej na głębokość 5–6 cm, a potem zboża na 3–4 cm lub gorczycy na 1–2 cm.

Nasiona wyki przed siewem powinny być koniecznie zaprawione zaprawą fungicydową chroniącą młode rośliny przed zgorzelą siewek.

4. Pielęgnacja uprawy

Wyka po wschodach ma, charakterystyczny dla bobowatych, przestój we wzroście wynikający z wejścia w symbiozę z bakteriami brodawkowymi. W tym czasie uprawa jest bardzo podatna na rozwój chwastów. Skutecznym zabiegiem, który umożliwia ograniczenie presji chwastów jest przedsiewne i posiewne bronowanie uprawy po wschodach. Stosowanie herbicydów zależy od typu uprawy. W wypadku uprawy w siewie czystym, możliwe jest zwalczanie chwastów jednoliściennych przy użyciu graminicydów.

Najczęściej popełniane błedy w uprawie wyki jarej

Wyka jest rośliną o stosunkowo niewielkich wymaganiach, która dobrze rośnie bez interwencji i zabiegów polowych, w jej uprawie możliwe jest popełnienie kilku kluczowych błędów, które przekładają się na zaburzenia wzrostu, a także zwiększają podatność upraw na choroby. Mogą one skutkować uzyskaniem zmniejszonej ilości zielonej biomasy, a także prowadzi do rozwoju niepożądanych roślin. Do najczęściej popełnianych błędów w uprawie wyki należą:

1. Nieodpowiednie stanowisko i płodozmian

Wyka odgrywa ważną rolę jako przerywnik fitosanitarny w zmianowaniu, jednak nie należy uprawiać jej na tym samym stanowisku częściej niż raz na 4 lata. Umożliwia to ograniczenie występowania chorób powodowanych przez grzyby, na które wyka jest bardzo wrażliwa. Roślina ta najlepiej rośnie i plonuje na glebach zwięzłych, żyznych oraz wilgotnych. W uprawie na zielonkę może być uprawiana na glebach słabszych. Wyka wymaga obojętnego odczynu gleby. W przeciwnym razie istnieje ryzyko osłabienia wzrostu, co przekłada się na zwiększoną podatność na choroby oraz słabe plonowanie.

2. Późny siew

Roślina ta dobrze znosi niskie temperatury oraz przymrozki nawet do -5ºC, a jej siew powinien być przeprowadzany krótko po rozmarznięciu gleby na przełomie marca i kwietnia. Granicznym terminem siewu wyki uprawianej na ziarno jest połowa kwietnia. Opóźnienie tero terminu sprawia, że rośliny gorzej rosną i wydają mniejsze plony i jednocześnie są bardziej narażone na suszę w okresie tworzenia kwiatów i kwitnienia. Z kolei wyka uprawiana na zielonkę może być wysiewana nieco później, jednakże nie chroni to uprawy przed negatywnymi skutkami niedoboru wody w krytycznych fazach rozwojowych.

3. Pominięcie zabiegów uprawowych

Wyka nie wykształca dużego i silnie rozbudowanego systemu korzeniowego, dlatego powinna być uprawiana na podłożach przepuszczalnych. Zaniechanie uprawy przedsiewnej sprawia, że gleba jest ciężka i zwięzła, co utrudnia prawidłowy rozwój korzeni. Z kolei po wschodach wyka wkracza w okres przestoju we wzroście, związanego z formowaniem związków symbiotycznych z bakteriami brodawkowymi. Jest to również okres, w którym rośliny te są najbardziej podatne na zachwaszczenie. Dlatego ważne jest przeprowadzenie zespołu upraw przedsiewnych, które nie tylko spulchniają i rozluźniają glebę, ale także mechanicznie niszczą rośliny niepożądane, dzięki czemu ograniczają presję ze strony chwastów na młode rośliny.

4. Nieodpowiednie nawożenie

Przed siewem wyki należy nie tylko uregulować odczyn podłoża, ale także zastosować nawozy zawierające fosfor i potas. Niedobór tych składników pokarmowych uniemożliwia roślinom wykształcenie prawidłowego systemu korzeniowego, a także hamuje zawiązywanie kwiatów i kwitnienie. Ponadto, rośliny rozwijające się w warunkach niedoborów potasu i fosforu są mniej odporne na suszę, a także częściej chorują.

Wyka należy do roślin bobowatych, których korzenie wykształcają symbiotyczne związki z bakteriami glebowymi. Związek ten umożliwia wiązanie azotu atmosferycznego i przekształcanie go w przyswajalne przez rośliny formy. Z tego powodu uprawy czystej wyki te nie wymagają nawożenia azotem.

Nie tylko niedobór składników pokarmowych wywiera na wykę negatywny wpływ, szkodliwy jest także ich nadmiar. Zbyt duże dawki nawozów azotowych lub siew bezpośrednio po nawożeniu pola obornikiem sprawia, że w podłożu znajduje się zbyt dużo azotu, co prowadzi do przenawożenia uprawy. Rośliny rosnące w takich warunkach charakteryzują się ciemnozielonym kolorem, w ich tkankach wzrasta zawartość wody, przez co zmniejsza się ich odporność mechaniczna na uszkodzenia. Ponadto, jeszcze bardziej zwiększa się także podatność wyki na wyleganie.

5. Brak ochrony fungicydowej

Wyka, zwłaszcza w początkowych fazach rozwojowych, jest bardzo podatna na choroby powodowane przez grzyby. Największym zagrożeniem jest zgorzel siewek, dlatego nasiona przed wysiewem należy zabezpieczyć zaprawą fungicydową. W uprawach, w których występuje ta choroba stwierdza się znaczne obniżenie plonowania.

Co należy wziąć pod uwagę decydując się na uprawę wyki jarej?

Uprawa wyki jarej przynosi wiele korzyści dla rolników i środowiska. Jako roślina strączkowa, wyka jara wprowadza do gleby azot atmosferyczny, co pozwala zredukować zużycie nawozów azotowych. Ponadto, stanowi cenny materiał paszowy bogaty w białko. Rozważając uprawę wyki należy wziąć pod uwagę następujące korzyści z niej płynące:

1. Równomierny wzrost

Wyka to roślina wyróżniająca się równomiernymi i obfitymi wschodami, które umożliwiają uzyskanie wyrównanej uprawy i dokładnego pokrycia powierzchni upraw roślinami, co sprzyja ograniczeniu kiełkowania chwastów, jednocześnie umożliwiając ograniczenie parowania wody z gleby.

2. Szybki przyrost

Roślina ta wyróżnia się krótkim okresem wegetacyjnym, kwitnie po upływie około 60 dni od siewu, a dojrzałość techniczną osiąga już po 120 dniach. W uprawach na zielonkę czas ten jest jeszcze krótszy, co czyni z wyki idealny przedplon pod oziminy. Na czas wzrostu wpływa odmiana, stanowisko, a także warunki pogodowe i dostępność wody.

3. Niskie wymagania pokarmowe

Wyka nie wymaga intensywnego nawożenia, przed siewem można zastosować nawozy fosforowe i potasowe w umiarkowanych ilościach. Dzięki zdolności do wiązania azotu atmosferycznego, nie wymaga nawożenia azotem, a także zwiększa zawartość tego pierwiastka w podłożu. O jej niewielkich wymaganiach pokarmowych najlepiej świadczy fakt, że zaleca się jej uprawę 3-5 lat po nawożeniu obornikiem.

4. Pozytywny wpływ na glebę

Wyka należy do roślin bobowatych, które w toku ewolucji wykształciły związki symbiotyczne z bakteriami brodawkowymi. Dzięki współistnieniu ze wspomnianymi mikroorganizmami, wyka wykazuje zdolności do wiązania azotu atmosferycznego, który następnie ulega nitryfikacji – przekształceniu w formy przyswajalne przez rośliny, dzięki czemu zwiększa się pula przyswajalnego azotu w glebie.

5. Cenny materiał paszowy

Roślina ta wyróżnia się wysoką zawartością białka, a dzięki niskiej zawartości włókna w tkankach jest chętnie pobierana przez zwierzęta i wyróżnia się wysoką strawnością. Dzięki wysokim walorom smakowym, wyka stanowi cenne źródło białka, a jej smakowitość wpływa pozytywnie na pobranie paszy.

Powyższe czynniki sprawiają, że uprawa wyki jarej jest bardzo dobrym wyborem, o czym przekonuje się coraz więcej rolników. Bowiem z roku na rok areał uprawy tej rośliny wzrasta. Przed podjęciem decyzji o uprawie wyki siewnej należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:

1. Stanowisko

Wyka jara należy do roślin dnia długiego o niewielkich wymaganiach termicznych, dobrze tolerującą przymrozki nawet do -5ºC. Dzięki temu może być z powodzeniem uprawiana na terenie całego kraju. Kiełkowanie nasion rozpoczyna się już w temperaturze 2ºC. Roślina ta ma duże wymagania wodne, dlatego nie powinna być uprawiana na glebach bardzo lekkich, które nie zatrzymują wody. Wyka siewna uprawiana na nasiona wymaga gleb żyznych, utrzymanych w dobrej kulturze, posiadających duże możliwości zatrzymania wody, o odczynie obojętnym lub zasadowym, należących do kompleksów przydatności rolniczej: pszenny bardzo dobry, pszenny dobry, pszenny wadliwy i żytni bardzo dobry. W uprawie na zielonkę, zwłaszcza w mieszankach ze zbożami może być uprawiana także na glebach słabszych.

2. Płodozmian

Wyka siewna stanowi dobry przedplon dla roślin następczych, zwłaszcza zbóż. Duża wartość przedplonowa wyki wynika z pozostawiania znacznej ilości azotu i resztek pozbiorczych w glebie oraz zdolności do ograniczania zachwaszczenia w związku z intensywnym rozwojem części nadziemnych. Najlepszym przedplonem dla wyki są zboża. Należy unikać stanowisk bezpośrednio po okopowych, ponieważ w takich warunkach wyka szybciej wylega. Nie zaleca się również uprawy wyki jarej po sobie lub innych bobowatych. Przerwa w uprawie na danym polu powinna wynosić 4 lata.

3. Przygotowanie gleby

Planując siew wyki jarej przygotowanie pola należy rozpocząć już jesienią od orki. Wiosenne zabiegi należy rozpocząć jak najwcześniej, co sprzyja ograniczeniu utraty wody. Bezpośrednio przed siewem glebę należy spulchnić, na przykład przy użyciu agregatu. Umożliwia to także likwidację chwastów i samosiewów, które mogą zagłuszać kiełkujące rośliny.

4. Siew

Wyka jara może być uprawiana w siewie czystym lub z rośliną podpórkową, którą zazwyczaj jest zboże, rzadziej inne gatunki, na przykład gorczyca. Przed siewem materiał siewny należy zaprawić zaprawą fungicydową, która chroni młode rośliny przed zgorzelą siewek. Do siewu przystępuje się wczesną wiosną, na przełomie marca i kwietnia, najpóźniej do połowy kwietnia. Opóźnienie siewu sprawia, że rośliny stają się bardziej narażone na niedobór wody. W przypadku uprawy mieszanek z wyką, zaleca się zastosowanie mniejszej ilości nasion niż w przypadku siewu tej rośliny w uprawie czystej. Niekiedy konieczne może być rozdzielenie terminu siewu, ze względu na wymagania poszczególnych gatunków.