Środki ochrony roślin i ich podział

Trudno sobie wyobrazić współczesne wysokotowarowe rolnictwo bez środków ochrony roślin. O skuteczności zabiegów ochronnych decyduje wiedza o rodzajach i działaniu środków ochrony roślin, zwłaszcza że sukcesywnie wycofywane są z użycia preparaty zawierające agresywne substancje aktywne. Rolnictwo krajów Unii Europejskiej traktuje priorytetowo troskę o bioróżnorodność oraz integrowaną ochronę roślin, w której zabiegi chemiczne traktowane są jako ostateczność.<

Środki ochrony roślin zapewniają roślinom bezpieczny, intensywny i zdrowy rozwój. Różnią się rodzajem zagrożenia, przed którym chronią, sposobem oddziaływania, poziomem toksyczności oraz metodami aplikacji. Należą do nich zarówno środki całkowicie bezpieczne, jak i preparaty toksyczne, zagrażające zdrowiu i życiu ludzi i zwierząt oraz niebezpieczne dla środowiska.

Co to są środki ochrony roślin? Po co stosuje się środki ochrony roślin?

Środki ochrony roślin stosuje się w celu zabezpieczenia uprawy przed agrofagami (szkodnikami, chwastami, mikroorganizmami chorobotwórczymi). Można to zrobić poprzez bezpośrednie niszczenie organizmów szkodliwych, ograniczenie ich inwazyjności lub uniemożliwienia atakowania uprawy. Integrowana ochrona roślin pozwala na stosowanie chemicznych środków ochrony roślin do korekty w sytuacji, gdy biologiczne i mechaniczne środki zwalczania okazały się niewystarczające, a inwazja szkodnika wyjątkowo intensywna. Środki ochrony roślin są też używane do wpływania na rozwój upraw (regulowanie wzrostu, zapobieganie niepożądanemu rozwojowi, zwiększanie zdolności tworzenia owoców i nasion, wyrównywanie czasu gotowości do zbioru).

Co zaliczamy do środków ochrony roślin? Jakie są środki ochrony roślin? 

Ze względu na rodzaj zwalczanych wyróżnia się fungicydy (środki grzybobójcze), herbicydy (chwastobójcze), insektycydy (owadobójcze), moluskocydy (ślimakobójcze), nematocydy (nicieniobójcze), akarycydy (roztoczobójcze) i inne. Środki chwastobójcze mogą być totalne (niszczą wszystkie chwasty) i selektywne (działają tylko na określoną grupę roślin). Stosuje się też środki wpływające na procesy życiowe roślin i zwierząt. Nowoczesne środki zwalczania szkodników nie zabijają organizmów szkodliwych, a jedynie uniemożliwiają ich żerowanie i rozmnażanie w uprawie (repelenty, atraktanty, antyfidanty, feromony). Ze względu na sposób działania środki ochrony roślin dzielimy na systemiczne, translaminacyjne, doglebowe, środki o działaniu kontaktowym i środki fizyczne.

Jak dzielimy środki ochrony roślin? Podział środków ochrony roślin

Zasadniczy podział środków ochrony roślin jest związany z rodzajem zwalczanego zagrożenia.

1. Herbicydy służą do nieselektywnego (totalnego) lub selektywnego zwalczania chwastów. Te pierwsze niszczą wszystkie rośliny na danym terenie (np. glifosat), te drugie działają wybiórczo na chwasty jednoliścienne lub dwuliścienne. Herbicydy mogą być stosowane przedsiewnie (zmieszane z glebą), przed wschodami roślin lub pogłównie, czyli w czasie wegetacji roślin. Specyficznymi herbicydami są preparaty wpływające na procesy życiowe chwastów, takie jak regulatory wzrostu i inhibitory. Regulatory wzrostu zawierają auksyny, czyli naturalne roślinne hormony wzrostu, które przedawkowane powodują zaburzenia wzrostu chwastów. Inhibitory to preparaty hamujące działanie niektórych enzymów i procesów w chwastach (np. inhibitory karboksylazy, enzymu wiążącego pobierany dwutlenek węgla, inhibitory auksyn). Herbicydy mogą być aplikowane doglebowo, dolistnie lub doglebowo i dolistnie.
2. Fungicydy różnią się sposobem działania zawartych w nich substancji biologicznie czynnych na patogeny i powodowane przez nie choroby. Mogą być stosowane zapobiegawczo przed pojawieniem się oznak chorobowych, leczniczo przy pierwszych objawach choroby grzybowej lub niszcząco na wytworzone grzybnie i zarodniki. W zależności od rodzaju patogenu i przebiegu powodowanej przez niego infekcji fungicydy mogą działać na powierzchnię roślin lub wnikać w głąb tkanek. Infekcje grzybowe osłabiają system odpornościowy roślin i narażają je na choroby bakteryjne i wirusowe, dlatego też często łączy się opryski fungicydowe z preparatami wzmacniającymi odporność roślin na choroby, które często są następstwem zaatakowania upraw przez patogeny grzybowe.
3. Insektycydy do zwalczania owadów przeważnie nie odróżniają szkodników od owadów pożytecznych i wymagają dużej ostrożności w stosowaniu. Insektycydy dostosowane są do zwalczania takich stadiów rozwojowych owadów, w których stanowią największe zagrożenie dla roślin. W zależności od gatunku szkodnika i sposobu żerowania w uprawach insektycydy mogą wnikać przez powierzchnię ciała, być pobierane wraz z pokarmem lub wchłaniane przez system oddechowy. Preparaty często łączą w sobie te trzy formy oddziaływania na szkodniki. Insektycydy w stosunku do roślin mogą mieć działanie wgłębne lub powierzchniowe. Stosowane są też środki zwalczające szkodniki bez ich zabijania np. repelenty (środki odstraszające), atraktanty (środki wabiące do pułapek), antyfidanty (środki ograniczające apetyt) i feromony hamujące rozmnażanie.

Ponadto stosowane są środki zwalczające inne rodzaje szkodników.

• moluskocydy - służą do zwalczania ślimaków, zwłaszcza w uprawach roślin kapustnych i mają postać granulatu, który rozsypuje się wokół uprawy, uniemożliwiając ślimakom dotarcie do roślin;
• nematocydy - służą do zwalczania nicieni, stosowane doglebowo, ponieważ nicienie żerują na podziemnych częściach roślin;
• akarycydy - służą do zwalczania roztoczy.

Podział środków ochrony roślin ze względu na sposób działania

Środki ochrony roślin możemy podzielić ze względu na sposób działania na:

• systemiczne - wchłaniane przez roślinę;
• kontaktowe - pokrywają powierzchnię rośliny;
• translaminacyjne - przenikają przez tkanki rośliny, chroniąc obie strony blaszki liścia;
• doglebowe - działają w górnej warstwie podłoża;
• fizyczne - pokrywają roślinę i nie dopuszczają do wnikania patogenów do wnętrza. 

1. Środki systemiczne to środki ochrony roślin, które są wchłaniane przez roślinę. Środek nie zatrzymuje się na powierzchni rośliny, tylko przedostaje się w głąb, a soki krążące w roślinie rozprowadzają środek po całej roślinie. Środek systemiczny jest transportowany również do tych części rośliny, które nie miały bezpośredniego kontaktu z preparatem i substancją czynną np. do systemu korzeniowego. Szkodnik jest zwalczany w momencie kontaktu z sokiem zawierającym substancję czynną np. podczas żerowania wewnątrz liści. Środki systemiczne nie wpływają w żaden sposób na rozwój chronionej rośliny. Dzięki temu, że substancja czynna dostaje się do wnętrza rośliny, preparat nie jest spłukiwany i przez dłuższy czas ma równie intensywne działanie na szkodniki.
2. Środki działające kontaktowo (powierzchniowo) pokrywają powierzchnię rośliny, nie wnikając do wnętrza i nie są przez roślinę wchłaniane. Działają tylko w miejscu aplikacji, są narażone na spłukiwanie przez deszcz i wysychanie, dlatego ich działanie jest krótkotrwałe. Substancja aktywna działa na grzyby lub insekty przez bezpośredni kontakt. Żeby zwiększyć skuteczność działania tych środków, stosuje się je wraz z adiuwantami poprawiającymi przyczepność środka i zapobiegającymi szybkiemu spłukiwaniu.
3. Środki translaminacyjne przenikają na drugą stronę liścia i zapobiegają obie strony liścia przed atakiem agrofagów. Od środków systemicznych odróżnia je to, że nie są transportowane przez soki do innych części rośliny.
4. Środki doglebowe są aplikowane do podłoża i pozostają w wierzchniej warstwie gleby. Herbicydy doglebowe niszczą chwasty we wczesnych fazach rozwojowych w momencie kiełkowania oraz pobierania substancji czynnej przez rozwijający się system korzeniowy. Insektycydy i nematocydy doglebowe działają na stadia szkodników żyjące w glebie. Środki doglebowe stosowane są przed siewem lub przed wschodami roślin uprawnych.
5. Środki fizyczne to preparaty pokrywające rośliny, uniemożliwiając ich zaatakowanie przez agrofagi, a zwłaszcza przez patogeny chorób grzybowych.

Specyficzną formą ochrony roślin są zaprawy nasienne, które chronią uprawę przed patogenami w początkowych fazach rozwoju, kiedy młode siewki są całkowicie bezbronne wobec chorób i szkodników.

Niektóre środki ochrony roślin łączą w sobie substancje aktywne o różnym działaniu, żeby zwiększyć skuteczność zwalczania szkodliwych organizmów. Rolnicy często stosują mieszaniny zbiornikowe i łączą w jeden oprysk kilka środków ochrony roślin zgodnie z ich formulacją lub łączą środki ochrony roślin z nawozami.