Co to jest odporność pionowa i pozioma rzepaku?

Odporność na chorobę (m.in. w przypadku rzepaku) to zdolność obrony organizmu przed patogenami. W odporności rzeczywistej gospodarz i patogen są mniej lub bardziej do siebie dostosowani w zakresie chemicznego niedopasowania lub ograniczonej zdolności rośliny do ochrony przed patogenem. Wyróżnia się dwa rodzaje odporności rzeczywistej. Są to: odporność pionowa oraz odporność pozioma.

Odporność pionowa rzepaku - co to jest?

Odporność definiowana jest również jako wzajemne oddziaływanie na siebie roślin oraz patogenów. W biologii odporność jest cechą względną określaną przez porównanie z innymi, najczęściej wrażliwszymi odmianami danego gatunku. To wyjaśnia wyróżnienie dwóch rodzajów odporności, pionowej i poziomej. 

Odporność pionowa (specyficzna lub jakościowa) rzepaku określa kontrolowanie odporności rośliny przez jeden lub kilka genów. Co więcej, to odporność, która występuje przez całe życie rośliny. Występują przypadki, gdy musi ona być odnawiana przez wprowadzanie nowych genów.

Występuje również reakcja niedostosowania patogenu do gospodarza. Objawia się to najczęściej nadwrażliwością rośliny. Odporność pionowa odznacza się również tłumieniem inicjowania związku patogenu z gospodarzem. Występuje również brak zbieżności pomiędzy warunkami środowiska a rozwojem rośliny. Co istotne, odporność pionowa rzepaku gwarantuje odporność rośliny na niektóre wersje patogenów. Jednakże względem innych odmian patogenów ta sama roślina pozostaje wrażliwa. 

Odporność pozioma rzepaku - co to jest?

Odporność pozioma polega na kontrolowaniu odporności przez wiele genów (odporność multigenowa). Każdy pojedynczy gen ma raczej niską odporność na działanie patogenów, jednak razem tworzą barierę, która kreuje znaczną odporność. Wpływanie na geny następuje przez wiele zachodzących procesów fizjologicznych, które warunkują powstawanie mechanizmów obronnych rośliny. W przypadku rzepaku wpływ pojedynczego genu jest zazwyczaj bardzo słaby, co więcej dopiero suma efektów wielu genów może zapewniać poprawę odporności. W związku z tym różnym typom odporności przypisywana jest różna trwałość. Odporność pozioma zwana jest również odpornością podstawową. Rzepak pod wpływem nałożenia się na siebie kilku czynników biotycznych i abiotycznych uruchamia aktywność wielu genów. 

Jednakże odporność pozioma jest zmienna i w dużej mierze zależy od warunków środowiska naturalnego. Co więcej, odporność ta bierze udział w opóźnianiu choroby, zatrzymuje zatem jej rozprzestrzenianie się. Tym samym nie ochroni rośliny de facto przed zachorowaniem, ale opóźni jej rozwój. Jest to istotne szczególnie w przypadku najgroźniejszej choroby rzepaku występującej w Polsce, tj. suchej zgnilizny kapustnych.

Odporność pozioma nazywana jest również w literaturze przedmiotu odpornością ogólną, niespecyficzną czy trwałą. W przypadku rzepaku chroni ona przede wszystkim przed epidemią suchej zgnilizny kapustnych. 

Niektóre zjawiska oraz patogeny wymagają połączenia dwóch rodzajów odporności (tj. pionowej i poziomej) i wykorzystania genów Rlm7. W praktyce mowa przede wszystkim o porażeniu rzepaku ozimego przez suchą zgniliznę kapustnych. Wówczas odporność pozioma zwiększa trwałość działania genu odporności pionowej.

Roślina, którą jest rzepak, wykazuje zarówno odporność pionową, jak i poziomą. Jednakże dopiero połączenie tych dwóch mechanizmów sprawia, że roślina jest w stanie w pełni ochronić się przed szkodliwymi patogenami.