Owies jary 

W 2022 r. krajowy rejestr odmian roślin rolniczych COBORU obejmował 32 odmiany owsa zwyczajnego oplewionego i 3 odmiany owsa nagiego. Odmiany nieoplewione charakteryzują się większą zawartością białka i tłuszczu oraz lepszą strawnością, dlatego mają zastosowanie w karmieniu zwierząt oraz w przemyśle spożywczym, gdzie unika się kłopotliwego obłuskiwania. Producenci wolą uprawiać odmiany żółtoziarniste, dlatego dominują one na liście odmian. Jedynie odmiana Gniady jest brązowoziarnista.

Dlaczego warto zasiać owies?

1. Minimalne wymagania glebowe. Dzięki lepiej wykształconemu systemowi korzeniowemu skuteczniej pobiera mniej dostępne składniki pokarmowe. Dobrze sobie radzi na glebach o odczynie obojętnym i kwaśnym w zakresie 4,5-7,2 pH.
2. Odporność na niskie temperatury. Owies lepiej się czuje w klimacie chłodnym i wilgotnym. Kiełkuje już w temperaturze 2°C i dobrze znosi wiosenne przymrozki.
3. Właściwości fitosanitarne. Owies jary szybko wschodzi, rozkrzewia się, zacienia i zagłusza chwasty. Jest jedynym zbożem, którego nie atakują choroby podstawy źdźbła i może być wykorzystany do przerwania łańcucha rozwoju tych chorób w monokulturach zbożowych. Korzenie owsa wprowadzają do rizosfery substancje hamujące rozwój patogenów grzybowych.
4. Niskie koszty uprawy. Ze względu na wysoką tolerancję środowiskową i odporność owies nie wymaga dużych nakładów na intensywne nawożenie i środki ochrony roślin. W uprawie owsa jarego zużycie herbicydów, fungicydów i insektycydów jest minimalne.
5. Walory zdrowotne w żywieniu ludzi i zwierząt. Owies jest tradycyjną paszą dla koni. Jest wartościową rośliną do produkcji mieszanek paszowych i zielonki dla przeżuwaczy. W diecie ludzi cenione są płatki owsiane i mąka owsiana ze względu na dużą zawartość błonnika, witamin i aminokwasów. Panująca moda na zdrowe odżywianie i rosnące zainteresowanie zaletami owsa dla zdrowia ludzi mogą być bodźcem do zwiększenia upraw tej rośliny.
6. Walory ekologiczne. Duża odporność (zwłaszcza na zachwaszczenie, choroby grzybowe i szkodniki) oraz niskie potrzeby pokarmowe powodują, że radzi sobie nawet bez wsparcia chemii rolniczej i świetnie nadaje się do upraw ekologicznych.

Wyróżniki uprawy owsa

Powierzchnia uprawy owsa wynosi w Polsce niespełna 0,5 mln ha. Największa powierzchnia zasiewów owsa jest w województwach mazowieckim i lubelskim, a najmniejsza w lubuskim i opolskim.

1. Owies zwyczajny (oplewiony), czy nagi? Odmiany nagie dają niższe plony niż odmiany oplewione, ale ich ziarna zawierają więcej tłuszczu i mają lepsze walory odżywcze. Owies nagi nadaje się do żywienia zwierząt oraz do przemysłu spożywczego. Odmiany oplewione wysiewane są głównie z przeznaczeniem do mieszanek paszowych i na paszę zieloną.
2. Termin siewu. Przysłowie „siej owies w błoto, będziesz miał złoto” najlepiej charakteryzuje optymalne warunki siewu i wschodów tej rośliny. Owies jary wysiewa się wczesną wiosną (druga połowa marca) do gleby, która zachowała dużo wilgoci roztopowej i nasiąkła pierwszymi deszczami. Opóźnienie wysiewu oznacza ryzyko trafienia na wiosenne susze i duże obniżenie plonów.
3. Wymagania wodne. Spośród wszystkich uprawianych w Polsce zbóż owies jest najbardziej czuły na niedostatek wody. Poza okresem wschodów ważne jest zapewnienie roślinie odpowiedniej wilgotności w fazie strzelania w źdźbło i po wyrzuceniu wiech.
4. Normy wysiewu. Owies dobrze się krzewi, ale tylko połowa pędów bocznych strzela w źdźbło. Uzasadnia to przestrzeganie norm wysiewu, które dla owsa wynoszą 500-650 ziarniaków/m² lub 170-220 kg/ha. Zbyt gęsty wysiew może prowadzić do tworzenia bezproduktywnych pędów lub wylegania. Nasiona powinny być dobrze przykryte. Głębokość siewu powinna wynosić 3-4 cm na stanowiskach dobrych i 5 cm na glebach suchych.
5. Udział w płodozmianie. Owies najlepiej wysiewać po okopowych (drugi rok po oborniku), lucernie lub życie. Najgorszym przedplonem dla owsa jest jęczmień, który wprowadza do ryzosfery patogeny chorób grzybowych (m.in. fuzariozy).
6. Wymagania pokarmowe. Owies ma stosunkowo niewielkie wymagania pokarmowe, ale jest wrażliwy na niedobór fosforu i potasu (szczególnie na słabych glebach). Na glebach lekkich i kwaśnych należy wzbogacić nawożenie o dawki magnezu, który ułatwia pobieranie składników mineralnych. Korzystne jest stosowanie nawozów wieloskładnikowych.
7. Plonowanie. Owies dobrze rośnie na glebach kompleksu żytniego, owsiano-pastewnego górskiego i owsiano-ziemniaczanego górskiego. Przyjęło się traktować owies jako zboże uprawiane ekstensywnie i słabo plonujące. Nowoczesne odmiany owsa przy odpowiedniej agrotechnice są w stanie dawać plony dwukrotnie wyższe niż jeszcze 20-30 lat temu (nawet ponad 70 dt/ha). Plony odmian nagich są o ok. 20-25% niższe niż odmian oplewionych.
8. Odporność. Owies jest odporny na niskie temperatury, nadmiar wody, zachwaszczenie i liczne choroby (zwłaszcza choroby podstawy źdźbła). Wadą owsa jest tendencja do osypywania i wrażliwość na susze.

Najpopularniejsze odmiany owsa

1. Bingo to odmiana żółtoziarnista, która od wpisania do krajowego rejestru w 2009 r. jest w czołówce odmian zalecanych. Systematycznie znajduje się w czołówce najlepiej plonujących odmian owsa zwyczajnego. Odmiana Bingo została wyróżniona Złotym Medalem targów Polagra Premiery w 2012 r. Odmiana dość wysoka, przeciętnie odporna na wyleganie. Cechuje ją duża odporność na mączniaka i rdzę wieńcową. Ziarna dość dobrze wyrównane o bardzo dużej MTZ, z niewielkim udziałem łuski.
2. KWS Contender to odmiana o bardzo wysokim i stabilnym plonowaniu (na dobrych glebach nawet do 80 dt/ha). Ma dość dużą odporność na susze, mączniaka prawdziwego i plamistość liści. Charakteryzuje się równomiernym dojrzewaniem ziarna i słomy, co ułatwia zbiór. Ziarno wyrównane o bardzo dużej MTZ z małym udziałem łuski ma duże walory konsumpcyjne, jest też doskonałym składnikiem mieszanek zbożowych.
   
3. Gniady to pierwsza zarejestrowana w Polsce (w 2007 r.) odmiana brązowoziarnista. Rośliny są niewysokie, odporne na wyleganie. Odmianę cechuje duża odporność, zwłaszcza na mączniaka prawdziwego. Ziarna duże i wyrównane z niskim udziałem łuski zawierają dużo wartościowego białka i aminokwasów oraz mikroelementów (żelaza i manganu), dzięki czemu świetnie nadaje się do karmienia koni i drobiu.
4. MHR Harem jest najnowszą, zarejestrowaną w 2020 r. dobrze plonującą odmianą owsa nagiego. Rośliny są odporne na mączniaka prawdziwego, septoriozę liści, rdzę owsa i helmintosporiozę. Odmiana dość niska, odporna na wyleganie i susze, dobrze znosi zakwaszenie gleb. Ziarna wyrównane o dużej MTZ mają wysoką zwartość białka (18%) i tłuszczu (8%) co sprawia, że znakomicie nadają się na cele paszowe. Odmiana MHR Harem jest najczęściej zalecaną odmianą owsa nagiego.
5. Harnaś to zarejestrowana w 2014 r. odmiana żółtoziarnista, dająca duże plony, która w poprzednich latach należała do najczęściej zalecanych. Średnio odporna na mączniaka prawdziwego, helmintosporiozę, septoriozę liści i rdzę wieńcową. Rośliny są średniej wielkości, odporne na wyleganie. Ziarna średnio wyrównane o przeciętnej MTZ i małej zawartości białka.
6. Poker to zarejestrowana w 2020 r. odmiana żółtoziarnista, wysoko plonująca, średnio odporna na mączniaka prawdziwego, rdzę owsa i septoriozę liści. Rośliny są niskie, średnio odporne na wyleganie. Ziarna wyrównane o średniej MTZ z dużym udziałem łuski zawierają dużo białka. Odmiana zalecana do uprawy w południowo-zachodnich i centralnych województwach.

Warto też zwrócić uwagę na odmiany:

• Rambo to zarejestrowana w 2020 r. wysoko plonująca odmiana zalecana do uprawy w większości województw w 2022 r. Jedna z odmian wzorcowych w badaniach COBORU.
  
• Figaro to zarejestrowana w 2019 r. wysoka i dobrze plonująca odmiana odporna na susze.
• Kozak to zarejestrowana w 2017 r. jedna z bardziej zalecanych i najlepiej plonujących odmian owsa. Należy do odmian wzorcowych w badaniach COBORU.