Od czego powinieneś zacząć uprawę słonecznika? Uprawa słonecznika dla początkujących

W ostatnich latach coraz częstszym widokiem są pola słoneczników. Ronie również popyt na produkty z słonecznika – olej oraz śrutę, która stanowi doskonałe źródło białka w paszach dla bydła, a ponadto jest smaczniejsza niż śruta rzepakowa i chętniej zjadana. Słonecznik jest także rośliną, która nie ma wyjątkowych wymagań, jednak decydując się na jego uprawę, konieczne jest spełnienie określonych działań, które warunkują opłacalność produkcji.

Dlaczego warto uprawiać słoneczniki?

Słonecznik może być uprawiany z przeznaczeniem na zielonkę, kiszonkę lub ziarno, a także należy do roślin oleistych i wykorzystywanych w celach ozdobnych. Ponadto, roślina ta nie ma wysokich wymagań glebowych, a koszty jego uprawy są znacznie niższe niż rzepaku, przy porównywalnych cenach skupu. Sprawia to, że uprawa słonecznika stała się w ostatnich latach bardzo opłacalna.

Słonecznik to roślina jara, o krótkim okresie wegetacji. Najwcześniejsze odmiany pozwalają na zbiór nawet w ciągu 3 miesięcy od siewu. Z tej przyczyny roślina ta może być zasiana gdy rzepak ozimy wymarznie. Krótki okres wegetacji sprawia także, że słonecznik świetnie sprawdza się tam, gdzie niemożliwa jest uprawa zbóż ozimych. Kolejną zaletą słonecznika jest jego rozbudowany system korzeniowy, który umożliwia pobieranie wody i składników odżywczych z głębi ziemi, co zwiększa odporność tej rośliny na suszę. Zaletą słonecznika jest również to, że można uprawiać go na różnego rodzaju glebach, niemniej jednak wyższe plony uzyskuje się na glebach przeznaczonych pod uprawę pszenicy i kukurydzy.

Jaką odmianę słonecznika wybrać?

Wraz z rosnącym zainteresowaniem uprawą słonecznika, coraz więcej producentów oferuje szeroki asortyment nasion tej rośliny. Wybierając spośród wielu ofert, należy zwrócić uwagę na kila cech:

- typ odmiany – dostępne są odmiany wczesne i późne, różnią się one długością okresu wegetacji, odmiany wczesne umożliwiają uzyskanie plonów już po 90-120 dniach od zasiewu, zaś w przypadku odmian późnych plon uzyskuje się po 140-160 dniach,

- plenność – cecha ta opisuje zdolność do wytwarzania nasion. Uprawiając słonecznik z przeznaczeniem na ziarno, warto wybierać odmiany o jak najwyższej plenności,

- odporność na choroby – słoneczniki podatne są na różne choroby, z których najgroźniejsze są te powodowane przez grzyby, a największym zagrożeniem jest zgnilizna twardzikowa. Wybierając odmiany odporne na choroby, możliwa jest uprawa zdrowych roślin i ograniczenie zabiegów z użyciem środków ochrony roślin.

Wśród najpopularniejszych odmian słonecznika znajdują się:

1. Słonecznik czarny – świetnie sprawdza się jako pasza oraz poplon. Może być zasiana po głównym zbiorze jako zielony nawóz, pasza lub poplon. Odmiana ta rośnie obficie także na glebach lekkich i słabych, dzięki czemu umożliwia zabezpieczenie gruntu przed erozją, a także dostarcza glebie niezbędne składniki. Słonecznik czarny charakteryzuje się szybkimi wschodami i brakiem wysokich wymagań glebowo-uprawnych. Ponadto, odmiana ta, siana jako poplon stanowi wysokoenergetyczny pokarm dla ptaków żerujących w okolicy pola uprawnego.

2. Słonecznik LG 53.77 – bardzo wczesna odmiana mieszańcowa, o wypukłym koszyczku i lekko pochylonym kapeluszu. Charakteryzuje się bardzo dobrym wigorem, a także wysoką zawartością oleju i odpornością na wyleganie. Krótki okres wegetacji to gwarancja obfitych plonów w krótkim czasie, ponieważ okres wegetacji tej odmiany wynosi od 90 do około 120 dni. Ponadto, odmiana ta charakteryzuje się wysoką odpornością na wyleganie i choroby. Właściwość ta umożliwia znaczne ograniczenie zabiegów z użyciem środków ochrony roślin.

Jakie wymagania ma słonecznik?

W porównaniu z innymi roślinami uprawnymi, słonecznik charakteryzuje się stosunkowo niewielkimi wymaganiami dotyczącymi gleby, stanowiska, nasłonecznienia i nawożenia. Rozbudowany system korzeniowy pozwala na pobranie wody i substancji odżywczych z głębszych warstw gleby. Słonecznik lubi gleby żyzne i zasobne w składniki pokarmowe, ale rośnie dobrze także na glebach słabszych. Dobrze znosi także okresowe niedobory wody, a to za sprawą głębokiego systemu korzeniowego, który sięga nawet do dwóch metrów w głąb gleby. Z tego powodu, suche wiosny nie wywierają niekorzystnego wpływu na uprawy słonecznika, a także dobrze rośnie na glebach lekkich, na których rzepak się nie udaje.

Słoneczniki nie mają także specjalnych wymagań dotyczących przedplonów. Można je siać po warzywach korzeniowych, kukurydzy, strączkowych, zbożach oraz trawach, a także okopowych, które stanowią najlepszy przedplon dla słonecznika.

Jeżeli chodzi o wymagania termiczne, słoneczniki na dłuższą metę preferują wyższe temperatury, chociaż dobrze znoszą krótkotrwałe spadki temperatury do -4ºC. Jednak długotrwałe przymrozki powodują zahamowanie wzrostu roślin. Z tej przyczyny, sprzyjające warunki do uprawy tej rośliny panowały tylko na obszarze Dolnego Śląska i w opolskim. Obecnie, optymalne temperatury do uprawy słonecznik panują w całym kraju, a większość jego upraw skupia się w północnej części Polski.

Słoneczniki wytwarzają bardzo dużo biomasy – kwiaty i owoce znajdują się na szczycie wysokich (ponad 2 m) i grubych łodyg, na których znajdują się duże liście. Z tej przyczyny, rośliny te do prawidłowego rozwoju wymagają nawożenia produktami zawierającymi azot, fosfor i potas.

Najczęściej, na jeden hektar upraw, stosuje się nawożenie według schematu:

- 60 kg azotu,

- 40-60 kg tlenku fosforu (V),

- 150-180 kg tlenku potasu.

Nawożenie NPK powinno się stosować jesienią, przed planowanym na wiosnę zasiewem słonecznika. Wiosną zaleca się uzupełnić w glebie azot, jednak od zabiegu tego należy odstąpić gdy przedplonem były okopowe nawożone obornikiem.

>>>SPRAWDŹ, JAK ZWALCZYĆ CHWASTY W SŁONECZNIKU - KLIKNIJ TUTAJ<<<

Jakie stanowisko jest najlepsze dla słoneczników?

Mimo stosunkowo niewielkich wymagań dotyczących przedplonu, słonecznikom należy zapewnić nie tylko odpowiednią glebę, nawożenie, dostępność wody i nawożenie. Rośliny te bowiem do rozwoju wymagają dużych ilości słońca. Wybierając stanowisko pod uprawę tego gatunku, należy również kierować się nasłonecznieniem i ekspozycją pola.

Tereny, na których uprawia się słoneczniki nie mogą być zacienione, ponieważ rośliny te mają wysokie wymagania cieplne i słoneczne. Słoneczna pogoda jest wyjątkowo ważna w okresie kwitnienia, który, w wypadku słoneczników oleistych, przypada na lipiec. Brak słońca w tym czasie nie sprzyja zawiązywaniu pełnych ziaren, co wywiera niekorzystny wpływ na wielkość i jakość plonu.

Kolejną ważną cechą dobrego stanowiska dla słoneczników jest osłonięcie od wiatru. Rośliny te wykształcają bowiem długie łodygi, często mierzące ponad dwa i pół metra. Dlatego ważne jest, aby słoneczniki rosły w miejscu osłoniętym przed silnymi i gwałtownymi wiatrami, które mogą doprowadzić do połamania łodyg lub przewracania roślin. Osłona przed gwałtownymi wiatrami jest szczególnie ważna, ponieważ w ostatnich latach często zdarzają się letnie i późnowiosenne wichury.

Planując uprawę słonecznika, należy mieć na uwadze, że roślina ta najlepiej wykorzysta potencjał stanowisk słabszych, z dobrym podglebieniem. Wymagane są stanowiska z głębokim profilem glebowym, który ułatwi roślinom rozwój długiego korzenia palowego. Gleby pod słonecznik powinny być żyzne, z uregulowanym pH na poziomie 6. Roślina ta źle rośnie na glebach nieprzepuszczalnych, ciężkich, z tendencją do zaskorupiania się i zastoju wody po opadach.

Słoneczniki uprawia się zachowując dość duże odstępy między roślinami, przez co roślina ta jest wyjątkowo narażona na zagłuszenie przez chwasty w początkowych fazach rozwoju. Dlatego nie zaleca się uprawy słonecznika na glebach zachwaszczonych. Duża ilość niepożądanej roślinności może zupełnie zagłuszyć wschodzące słoneczniki, powodując utratę nawet całej obsady. Dlatego przed siewem dobrze jest przeprowadzić zabiegi ograniczające ilość chwastów, takie jak bronowanie lub uprawa agregatem.

Jaka gleba jest najlepsza dla słoneczników?

Słoneczniki nie mają wysokich wymagań glebowych, jednak rośliny te najlepiej plonują na glebach żyznych i zasobnych w próchnicę, kompleksu pszennego, zarówno bardzo dobrego jak i dobrego, jednak nie są one konieczne.

Gatunek ten posiada szeroką tolerancję na rodzaj gleby – urośnie praktycznie na każdej glebie, o ile ma odpowiedni odczyn. Słoneczniki można zatem siać na podłożach gliniastych, na iłach, a także na stanowiskach lekkich, piaszczystych. Roślina ta charakteryzuje się dużym potencjałem plonotwórczym także, gdy rośnie na glebach klasy V i VI.

Bardzo ważną cechą gleby, która może być czynnikiem limitującym możliwość uprawy słonecznika jest odczyn podłoża. Rośliny te preferują gleby o odczynie obojętnym, lekko zasadowym, o wartości pH od około 6,6 do 7,2. Z kolei kwaśne pH gleby zupełnie nie sprzyja wzrostowi tej mało wymagającej rośliny – sadzonki rosną powoi, a nawet obumierają. W takich wypadkach zaleca się przeprowadzić jesienią przedorkowe wapnowanie gleb. Jednak zbyt duża ilość wapna w glebie również nie sprzyja uprawie tego gatunku, ponieważ prowadzi do rozwoju drobnych ziaren o niskiej zawartości tłuszczu. Słonecznik jest rośliną ciepłolubną – do prawidłowego rozwoju potrzebuje wysokich temperatur nie tylko powietrza, ale także podłoża. Dlatego na gliny i iły, które wiosną nagrzewają się bardzo powoli, zaleca się późniejszy wysiew słonecznika.

Najlepsza gleba do uprawy słonecznika jest żyzna, zawiera dużą ilość próchnicy, jest lekko wilgotna, o pH obojętnym. Rośliny te dobrze rosną także na glebach mniej zasobnych, jednak w takich warunkach wymagają dodatkowego zasilenia nawozami wieloskładnikowymi. Ważne jest, aby uprawiać ten gatunek na glebach przepuszczalnych, niezaskorupiających się, niepodatnych na zastój wody, ponieważ taki typ podłoża nie tylko ogranicza dostęp powietrza do korzeni, ale także bardzo wolno się nagrzewa, co dodatkowo opóźnia wschody słonecznika. Zazwyczaj słonecznik sieje się na glebach klas III i IV, przepuszczalnych, stosunkowo dobrze odchwaszczonych.

Kiedy siać słonecznik?

Słonecznik jest rośliną, która bardzo dobrze znosi okresowe spadki temperatury nieco poniżej 0ºC, co jest charakterystyczne dla wiosennych przymrozków. Nasiona należy wysiewać do nagrzanej gleby – na głębokości 5 cm powinna mieć co najmniej 6-8ºC, co zazwyczaj zbiega się w czasie z porą kwitnienia mniszka lekarskiego, czarnej porzeczki oraz czereśni. Warunki takie występują wiosną, najwcześniejszy termin wysiewu przypada na drugą połowę kwietnia, między 15, a 25 dniem tego miesiąca. Słonecznik siać można do około 10.05, siew po tym czasie może niekorzystnie wpłyną na plonowanie, przyczyniając się do opóźnionych zbiorów o niższych parametrach jakościowych. Planując siew słonecznika, warto obserwować komunikaty pogodowe i wybrać termin tak, aby uniknąć opadów i przymrozków bezpośrednio po siewie. Termin ten często przypada na tydzień przed wysiewem kukurydzy.

Uprawiając słoneczniki na zielony nawóz, termin wysiewu przypada dopiero po zebraniu plonów z pola. W tym wypadku wysiew słonecznika przeprowadza się dopiero w lipcu. Z kolei odmiany ozdobne można siać także w maju.

Nasiona słonecznika umieszcza się bezpośrednio w glebie na głębokości około 3-7 cm, w rozstawie 50-60 cm, chociaż dopuszczalne jest stosowanie rozstawy co 45 lub 75cm, w zależności od odmiany i zaleceń producenta – odmiany niskie, karłowate sieje się w mniejszej rozstawie, zaś te wysokie preferują większe odstępy między roślinami. Nasiona słonecznika powinny być umieszczane w glebie ciepłej, wilgotnej, żyznej, przepuszczalnej i pozbawionej chwastów. W tym celu stosuje się wiosenne nawożenie azotem (wyjątkiem jest uprawa słonecznika po okopowych na oborniku) oraz bronowanie lub uprawę agregatem, które spulchniają glebę, jednocześnie ograniczając liczbę chwastów. Prawidłowo zasiany słonecznik, w sprzyjających warunkach, kiełkuje w ciągu 10-15 dni, jednak temperatura w tym okresie powinna wynosić co najmniej 10ºC. Chociaż słonecznik dobrze znosi krótkotrwałe spadki temperatury poniżej 0ºC, długotrwałe przymrozki nie są korzystne, ponieważ hamują wzrost.

Jakie szkodniki słoneczników mogą zagrażać uprawie?

Mimo stosunkowo wysokiej odporności i niskich wymagań odnośnie zabiegów środkami ochrony roślin, słoneczniki podatne są na ataki szkodników, które mogą wyrządzić znaczne szkody w uprawach tej rośliny. Gatunki, które powodują największe szkody w uprawach słonecznika to szkodniki dobrze znane z upraw zbóż i rzepaku. Największe szkody w uprawach słonecznika powodują następujące szkodniki:

1. Mszyce.

Owady te żerują na każdej części rośliny, wysysając soki z tkanek. Uszkodzenia przez nie powodowane nie tylko osłabiają słoneczniki, ale także zwiększają ich podatność na rozwój innych chorób, ponieważ mikrouszkodzenia stanowią bramę wejścia dla innych patogenów.

Mszyce najszybciej rozwijają się podczas suchej i ciepłej pogody, w uprawach wysoko nawożonych azotem.

2. Ślimaki.

Szkodniki te żerują na zielonych częściach rośliny, w każdym stadium rozwojowym. Są szczególnie niebezpieczne dla roślin młodych oraz wschodzących siewek. Ślimaki zjadając części zielone słonecznika, ograniczają możliwość prowadzenia fotosyntezy przez te rośliny. W wypadku wschodzących siewek możliwe jest całkowite zjedzenie kiełkującego słonecznika. Ponadto, uszkodzenia powodowane przez ślimaki stanowią bramę wniknięcia drobnoustrojów, a zwłaszcza patogennych grzybów, do rośliny.

3. Zmieniki.

Zarówno larwy jak i postacie dorosłe zmieników mogą powodować szkody w uprawach słonecznika. Owady te wysysają soki z części zielonych roślin, a zwłaszcza liści i pędów. Charakterystycznym objawem ich żerowania jest wyginanie brzegów blaszki liściowej.

4. Drutowce, pędraki.

Są to głównie pasożyty korzeni – żerują bowiem na podziemnych częściach roślin. Zjadając i niszcząc korzenie, osłabiają jej zdolność do pobierania z gleby wody i substancji pokarmowych. Prowadzi to do osłabienia wzrostu i zmniejszenia plonów słonecznika.

5. Ptaki

Z pozoru nieszkodliwe zwierzęta są najgroźniejszymi szkodnikami w uprawach słonecznika – przy małych areałach upraw, mogą zniszczyć cały plon. Istnieją dwa krytyczne momenty narażenia uprawy słonecznika na szkody powodowane przez ptaki:

- siew – krukowate wyjadają nasiona z gleby,

- rozwój i dojrzewanie niełupek, aż do zbiorów – zwłaszcza wróblowate wyjadają niełupki z koszyczków.

>>>SPRAWDŹ, KIEDY I JAKIMI NAWOZAMI ZASILAĆ SŁONECZNIKI - KLIKNIJ TUTAJ<<<

Jakie choroby słoneczników mogą wywołać szkody w uprawie?

Słoneczniki najbardziej narażone są na szkody powodowane przez choroby grzybowe. Ich rozwojowi sprzyja zachwaszczenie upraw oraz obecność uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki. Szacuje się, że choroby grzybowe przyczyniają się do spadku plonowania o 10%, a mogą także spowodować straty wynoszące 70%. Chorobotwórcze grzyby porażają każdą część rośliny, osłabiając jej wzrost i plonowanie. Ponadto, patogenne grzyby produkują mykotoksyny, które gromadzą się w ziarnach. Mykotoksyny to bardzo niebezpieczne substancje, wykazują działanie mutagenne, kancerogenne, nefrotoksyczne i hepatotoksyczne. Dlatego bardzo ważne jest szybkie rozpoznanie choroby, co umożliwia wdrożenie środków zaradczych. Najczęściej występujące choroby grzybowe słoneczników dają następujące objawy

1. Alternarioza – nieregularne lub owalne plamy na siewkach, łodygach i liściach. Kwiaty stają się ciemnobrunatne, pojawiają się na nich chorobowe plamy. Z czasem plamy łączą się i dochodzi do zamierania liści.

2. Zgnilizna twardzikowa – zgorzel i zamieranie siewek, zgnilizna przykorzeniowa – porażone miejsca brunatnieją i pokrywają się nalotem grzybni, łodygi zasychają, a ich wnętrze wypełnione jest watowatą grzybnią ze sklerocjami, które tworzą się także we wnętrzu niełupek.

3. Mączniak rzekomy – jasnozielone, mozaikowate plamy na liściach, które z czasem rozszerzają się. Na spodniej stronie liścia obecny szarobiały nalot grzybni, spowolnienie wzrostu, wykształcanie drobnych liści.

4. Szara pleśń – na liściach i łodygach pojawiają się brunatne plamy, prowadzące do zamierania tych organów. Plamy te często pokryte są puszystym, szarym nalotem grzybni z widocznymi ciemnymi skupiskami zarodników. Dochodzi do nekrozy porażonych tkanek, co prowadzi do więdnięcia i łamania roślin. Na spodzie koszyczków widoczne są brunatnoszare plamy grzyba, grzybnia może przerastać do nasion. Takie nasiona łatwo wypadają, a także mają obniżoną jakość technologiczną.

5. Zgorzel siewek – na korzeniach, szyjkach korzeniowych i łodyżkach pojawiają się brunatne plamy, które z czasem rozrastają się, powodując powstawanie charakterystycznych przewężeń. Silne porażenie roślin prowadzi do ich więdnięcia i zamierania.

Kiedy zbierać nasiona słoneczników?

Określenie prawidłowego terminu zbioru słonecznika jest gwarancją otrzymania plonu wysokiej jakości, który bardzo dobrze zniesie przechowywanie, a także będzie posiadał wysokie walory do dalszej obróbki i przetwórstwa.

Za moment, kiedy można rozpocząć zbiory słonecznika uznaje się czas, gdy wilgotność niełupków spada poniżej 25%. Zbiega się to w czasie z zasychaniem roślin i samoczynnym opadaniem resztek płatków z koszyczka. Charakterystyczne dla tej fazy jest również utrata turgoru przez gąbczaste dno kwiatostanu. Najlepiej jednak odczekać jeszcze trochę i zbierać słonecznik gdy wilgotność nasion spadnie jeszcze bardziej – poniżej 20%.

Słonecznik należy zbierać wkrótce po dojrzeniu nasion, aby w jak największym stopniu ograniczyć straty powodowane przez żerowanie ptaków. Szybki zbiór pozwala także zminimalizować ryzyko rozwoju chorób na niełupkach.

Wyznaczenie optymalnego terminu zbioru słonecznika opiera się na obserwacji uprawy. Pora zbiorów zazwyczaj przypada we wrześniu. W tym czasie ma miejsce końcowa faza dojrzewania plonu, kiedy koszyczki słonecznika zaczynają pochylać się w kierunku ziemi. W tym samym czasie liście zaczynają schnąć, a łodyga odbarwia się – staje się najpierw jasnożółta, a następnie brązowieje. Koszyczki, wraz z drobnymi liśćmi na nich, brązowieją, a dno koszyka zmienia kolor z żywozielonego na brązowy. Z kolei nasiona w koszyczku ciemnieją i dają się łatwo wydłubać. Cała roślina powoli usycha. Jest to optymalny termin do zbioru. W tym czasie nie należy zwlekać ze zbiorami słonecznika, ponieważ dojrzałe koszyczki coraz mocniej pochylają się w kierunku ziemi, a nasiona coraz łatwiej z niego wypadają – osypują się. Zbyt późny zbiór zwiększa ryzyku szkód powodowanych przez ptaki oraz wyleganie. Silne wiatry i opady w tym czasie również wykazują negatywny wpływ na plon – mokre ziarno wymaga suszenia i jest bardziej podatne na choroby grzybowe, a silne wiatry nasilają osypywanie się niełupek, mogą także spowodować łamanie się roślin.