Jak zwalczyć uporczywe szkodniki glebowe?

Pędraki, drutowce i gąsienice to najczęściej spotykane szkodniki glebowe, które żerują na podziemnych częściach roślin. Walka z nimi obejmuje zabiegi agrotechniczne, a także stosowanie środków chemicznych. Jednak coraz częściej stosowane są rozwiązania, które polegają na wypieraniu szkodników z ich środowiska. Mowa o pożytecznych nicieniach, które są naturalnymi wrogami wielu szkodników glebowych.

Nicienie pożyteczne — nowe rozwiązanie problemu szkodników glebowych. Co jest skuteczne w walce ze szkodnikami glebowymi?

W walce ze szkodnikami glebowymi dotychczas najpopularniejszym rozwiązaniem były opryski chemiczne. Jednakże wiązało się to z dość długimi okresami karencji i koniecznością zachowania zasad ostrożności podczas stosowania insektycydów. Jednocześnie, odporność szkodników na wspomniane środki narasta, co sprawia, że konieczne staje się wdrażanie innych metod walki ze szkodnikami glebowymi.

Pożyteczne nicienie to nowe rozwiązanie do walki z najczęściej występującymi szkodnikami glebowymi. Jest to również rozwiązanie bardzo skuteczne – jego skuteczność sięga nawet 99%, a swoim spektrum dziania obejmuje 200 gatunków szkodników. Jednocześnie jest to rozwiązanie zupełnie nieszkodliwe dla organizmów pożytecznych, takich jak dżdżownice. Nie należy się również obawiać o bezpieczeństwo konsumentów, ponieważ nicienie pożyteczne nie posiadają karencji, a także są dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Ponadto, żywność pochodząca z upraw, gdzie stosuje się pożyteczne nicienie, jest w pełni bezpieczna i pełnowartościowa.

Nicienie pożyteczne są nicieniami entomopatogenicznymi, oznacza to, że są one ściśle wyspecjalizowane do atakowania owadów, a nimi są szkodniki glebowe. Atakując je, prowadzą do śmierci owada, co skutkuje redukcją populacji owadów. Mogą być stosowane zapobiegawczo jak i interwencyjnie. Pasożytnicze nicienie owadów są sprzedawane w postaci larw inwazyjnych, z których w glebie rozwijają się dorosłe osobniki, atakujące następujące rodzaje szkodników glebowych:

- wciornastki,

- ziemiórki,

- opuchlaki,

- pędraki,

- muchówki,

- gąsienice.

Szerokie spektrum działania, wysoka wybiórczość nicieni, a także bezpieczeństwo stosowania sprawiają, że stają się one idealnym rozwiązaniem dla każdego typu upraw na każdym etapie wzrostu.

Jak wyglądają nicienie? Czym są nicienie pożyteczne?

Nicienie glebowe to bezkręgowce, niegdyś zaliczane do gromady robaków obłych, typ obleńce. Są to drobne, nitkowate organizmy o niewielkich rozmiarach – mierzą one bowiem od około 0,6 do 1 mm.

Organizmy te stosunkowo trudno dojrzeć gołym okiem w glebie ze względu na ich niewielkie rozmiar. Te robaki obłe to mają wydłużone, niesegmentowane ciało, bez wyodrębnionych kończyn, barwy przezroczystej lub białawej. W dużym powiększeniu na głowowym biegunie ciała widoczny jest aparat gębowy, zaopatrzony w kutikularne ząbki. Z kolei na biegunie doogonowym znajduje się odbyt oraz otwór płciowy. Z kolei ciało pokryte jest worem powłokowo-mięśniowym z zewnętrzną warstwą oskórka, który chroni ciało bezkręgowca. Oskórek ten tworzy warstwę przepuszczalną jedynie dla gazów i wody, a także warunkuje wysoką odporność nicieni na niekorzystne warunki środowiska. U nicieni występuje dymorfizm płciowy – oznacza to, że występują dwie płcie, a samiec i samica różnią się wyglądem.

Po zapłodnieniu samica składa jaja, z których wylęgają się larwy, które przechodzą kilka linień, zanim osiągną dorosłość. Nicienie entomopatogeniczne są pasożytami szkodników glebowych – atakują je, wnikają do ich wnętrza poprzez ranki lub otarcia w naskórku, a następnie pasożytują na nim, uwalniając bakterie, które prowadzą do rozwoju chorób, a także do śmierci szkodnika.

W preparatach komercyjnych zawarte są następujące gatunki nicieni:

- Steinernema carpocapsae,

- Steinernema feltiae,

- Heterorhabditis bacteriophora.

Pożyteczne nicienie to organizmy wysoko wyspecjalizowane – atakują tylko wybrane gatunki szkodników glebowych, jednocześnie są obojętne dla pozostałych organizmów glebowych, a także bakterii i grzybów. S. carpocapsae to nicień zwalczający turkucie, gąsienice, larwy chrząszczy i muchówek, a także pluskwiaki. Z kolei S. feltiae wykazuje wysoką skuteczność w stosunku do: larw muchówek, poczwarek i larw wciornastków, gąsienic i pluskwiaków. H. Bacteriophora to doskonały wybór w walce z: chrząszczami, pędrakami, plugowatymi, stonkowatymi, a także z gąsienicami.

Zalety stosowania nicieni pożytecznych

Stosowanie insektycydów wymaga przestrzegania wielu obostrzeń podczas wykonywania oprysków. Ponadto, stosowanie preparatów chemicznych wiąże się z koniecznością przestrzegania okresu karencji, a produkty te nie mogą być stosowane na każdym etapie rozwoju roślin. Kolejnymi, równie ważnymi aspektami jest narastająca odporność szkodników na insektycydy, a także upowszechnianie idei zrównoważonego rolnictwa i świadomego prowadzenia zabiegów ochronnych na roślinach. Z tych przyczyn nicienie pożyteczne stanowią środek coraz powszechniej stosowany w walce ze szkodnikami glebowymi. Wynika to z szeregu zalet, jakimi charakteryzują się te małe organizmy glebowe.

1) Bezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt. Preparaty z nicieniami mają zerową karencję, a także nie kumulują w glebie i roślinach substancji szkodliwych dla środowiska i zdrowia konsumentów. Z tej przyczyny mogą być stosowane na każdym etapie rozwoju roślin, także w rolnictwie ekologicznym.

2) Wszechstronne i łatwe zastosowanie. Nicienie mogą być stosowane w każdych typach upraw, zarówno profilaktycznie, jak i interwencyjnie. Ponadto, mogą być rozprzestrzeniane na różne sposoby, jednocześnie nie tracąc swoich właściwości. Uwalnianie z pojemnika, rozsypywanie, mieszanie z cieczą, rozpylanie i rozlewanie, także przy użyciu opryskiwaczy – na takie sposoby mogą być rozprzestrzeniane nicienie.

3) Wysoka skuteczność i szerokie spektrum działania. Badania potwierdziły, że nicienie entomopatogenne wykazują skuteczność w stosunku do szkodników glebowych na poziomie 99%. Jednocześnie nie występuje zjawisko oporności na ten biologiczny środek. Mimo, że robaki obłe są bezpieczne dla środowiska, wykazują one śmiercionośne działanie na 200 gatunków owadów, które żywią się podziemnymi częściami roślin.

Sposób działania nicieni pożytecznych

Korzystając z nicieni, możliwe jest zwalczanie wielu różnych gatunków szkodników, najczęściej wykorzystuje je się do likwidacji inwazji chrząszczy, ziemiórek, wciornastków, opuchlaków, a także pędraków.

Entomopatogenne działanie nicieni polega na tym, że wnikają one do środka organizmu atakowanego, wykorzystując w tym celu:

- naturalne otwory ciała (zazwyczaj są to służące do oddychania przetchlinki, ale także otwór gębowy lub odbyt),

- przerwy w ciągłości powłok ciała (rany i otarcia naskórka).

Następnie, po przedostaniu się do ciała owada uwalniają mutualistyczne bakterie Xenorhabdus i Photorhabdus, które szybko i intensywnie namnażają się w ciele owada powodując rozwój ogólnego zakażenia, którego następstwem jest śmierć szkodnika, która następuje zazwyczaj w ciągu 24 godzin, czas ten może się wydłużyć do 3 dni. Jednocześnie, pożyteczne nicienie namnażają się w ciele żywiciela, a po jest śmierci dochodzi do uwolnienia licznego potomstwa, zdolnego do zarażania kolejnych szkodników. Nicienie entomopatogeniczne są zdolne do atakowania różnych stadiów rozwojowych szkodników, jednak najczęściej wnikają do form larwalnych. Z kolei ich cykl rozwojowy jest stosunkowo krótki – w sprzyjających warunkach, od złożenia jaja, przez wyklucie larwy, jej kilkukrotne wylinki, aż do powstania dorosłej formy inwazyjnej mija około tygodnia.

Powyższy mechanizm jest bardzo skuteczny – udowodniono, że już jeden nicień S. carpocapsae, przenoszący od 20 do 200 mutualistycznych bakterii X. Nematophilus, może doprowadzić do śmieci szkodnika.

Kiedy stosujemy nicienie pożyteczne?

Pożyteczne nicienie mogą być stosowane na 2 sposoby:

- profilaktycznie, kiedy uprawy są narażone na występowanie szkodników glebowych, lub gdy problem ten jest powszechny w okolicy,

- interwencyjnie, gdy stwierdzone zostaną szkody spowodowane przez szkodniki glebowe lub zaobserwowana zostanie ich obecność.

Dawka, czyli ilość wypuszczanych nicieni zależna jest od gatunku nicienia, a także od tego, czy stosujemy preparat w ramach profilaktyki, czy też w celu zwalczania inwazji.

Stosując nicienie pożyteczne należy pamiętać, że do prawidłowego funkcjonowania wymagają środowiska o określonych parametrach.

1) Temperatura

Nicienie to organizmy, które nie dysponują zaawansowanymi mechanizmami termoregulacji, z tej przyczyny do prawidłowego funkcjonowania, czyli do aktywnego zarażania szkodników, wymagają, aby temperatura gleby mieściła się w przedziale od 5 do 35ºC, przy czym optimum to 19-33ºC. Zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura gleby sprawi, że nicienie nie przeżyją.

2) Wilgotność

Przy wypuszczaniu nicieni koniecznie należy zadbać o stosunkowo wysoką wilgotność. Najlepszym rozwiązaniem nie wypuszczanie tych obleńców, gdy wilgotność względna gleby przekracza 75%. Nie należy wpuszczać tych entomopatogenów do suchej gleby lud podczas słonecznej pogody. Promieniowanie słoneczne sprawia bowiem, że nicień traci wodę i usycha. Ważne jest także nawodnienie upraw po aplikacji nicieni.

3) Termin aplikacji

Nicienie wykazują największą skuteczność w stosunku do młodych larw szkodników. Wraz z wiekiem larw, skuteczność preparatów słabnie, dlatego termin zabiegu najlepiej dostosować do cyklu rozwojowego owada. Stąd też optymalnym terminem zwalczania opuchlaka jest przełom kwietnia i maja oraz wrzesień, a w wypadku pędraków jest to druga połowa lipca.

Jak stosować nicienie pożyteczne? Jak działają nicienie pożyteczne?

Pożyteczne nicienie można stosować na różne sposoby, podobnie jak klasyczne środki ochrony roślin.

Popularną metodą aplikacji nicieni jest zastosowanie konewki, rozpylacza, zraszacza lub opryskiwacza, a także linii kroplujących. Przygotowując ciecz roboczą należy pamiętać, że nicienie do życia wymagają dostępu powietrza, dlatego gotową ciecz roboczą należy zużyć niezwłocznie po przygotowaniu, jednocześnie pamiętając o częstym mieszaniu mieszaniny.

Kluczowym elementem jest także średnica instalacji rozprowadzającej ciecz roboczą – w najwęższym punkcie powinna ona przekraczać 0,5mm, w przeciwnym razie nicienie nie zostaną rozpylone, lecz zatrzymają się na filtrze lub innej przeszkodzie. Na ten parametr należy bacznie zwrócić uwagę zwłaszcza wykorzystując podziemne systemy nawadniające, a także opryskiwacze z filtrami dyskowymi w dyszach.

Nicienie należy aplikować do wilgotnej gleby, jednocześnie pamiętając, że należy utrzymać jej wysoką wilgotność nawet do 14 dni po aplikacji preparatu. Nie bez znaczenia jest także odczyn gleby – nicienie nie przeżyją w środowisku o zbyt niskim lub zbyt wysokim pH. Optymalne warunki dla nicieni panują w glebach o pH między 3, a 8.

Nicienie po zakupie należy przechowywać w warunkach chłodniczych, nie dopuszczając do ich zamarzania. Produkt należy ogrzać przez użyciem przez 30 minut w temperaturze pokojowej. Następnie nicienie namacza się w niewielkiej objętości letniej wody, a dopiero potem można dodać większą ilość wody. Przed użyciem i w trakcie zawiesina powinna być cały czas mieszana, aby nicienie nie osadziły się na dnie, a także aby uniknąć uduszenia mikroorganizmów.

W jakiej dawce stosować nicienie?

Aby osiągnąć wysoką skuteczność działania nicieni pożytecznych, konieczne jest zastosowanie odpowiednich dawek preparatów. Stosowanie zbyt niskich dawek prowadzi do obniżenia skuteczności preparatu – możemy uzyskać niewystarczające stężenie nicieni w glebie. Z kolei stosowanie zbyt wysokich dawek oznacza niepotrzebne generowanie dodatkowych kosztów.

Obliczenie odpowiedniej dawki preparatu z pożytecznymi nicieniami wymaga następujących informacji:

1) Powierzchnia opryskiwanej uprawy (dawki przeliczane są na jednostki powierzchni)

2) Sposób aplikacji

Aplikacja doglebowa oznacza konieczność zastosowania od 250 tysięcy do miliona nicieni na m2. Z kolei w wypadku aplikacji nalistnej konieczne jest zastosowanie wyższej dawki – od 1 do 3 milionów nicieni na litr wody.

3) Cel zastosowania

Zalecana dawka pożytecznych nicieni zależy także od celu zastosowania preparatu. Jeśli produkt stosowany jest jako profilaktyka szkodników glebowych, zaleca się zastosowanie niższych dawek nicieni, mieszczących się w przedziale 250 – 500 tysięcy nicieni na m2. Z kolei stosując nicienie do zwalczania już istniejącej inwazji niepożądanych owadów, należy zastosować wyższe dawki, sięgające nawet miliona nicieni na m2.

Nicienie pożyteczne do zwalczania różnych szkodników

We wcześniejszych częściach tekstu opisano gatunki nicieni najczęściej stosowane do zwalczani szkodników glebowych, jednakże cenne właściwości tych drobnych bezkręgowców wykorzystuje się nie tylko w walce z owadami – ta grupa nicieni jest określana jako EPN – nicienie wykorzystuje się także w celu walki z innymi szkodnikami, takimi jak ślimaki. Na rynku dostępne są następujące gatunki pożytecznych nicieni:

1) Steinernema kraussei – są to nicienie z grupy EPN, służące do zwalczania opuchlaków, między innymi opuchlaka truskawkowca. Po aplikacji nicienie te aktywnie poszukują ofiary, do której ciała wnikają, uwalniając chorobotwórcze bakterie, które prowadzą do śmierci szkodnika.

2) Sternernema carpocapsae – jest to gatunek nicieni EPN, często stosowany do kontroli populacji brzegówek i gąsienic, a także turkuci, larw chrząszczy, pluskwiaków i muchówek. Wykazują wysoką skuteczność także w nieco niższych temperaturach. Są to organizmy bardzo ruchliwe, potrafią polować. Po aplikacji przebywają blisko powierzchni gleby, gdzie aktywnie żerują, eliminując szkodniki.

3) Steinernema felitae – to kolejny gatunek nicieni patogennych dla owadów. Te EPN doskonale nadają się do zwalczania ziemiórek, miniarek, wciornastków, a także opuchlaków, gąsienic motyli i ciem, oraz pluskwiaków. Te nicienie także zdolne są do polowania – potrafią wyczuć związki lotne wydzielane przez ofiary.

4) Heterorhabditis bacteriophora – te EPN dedykowane są do zwalczania w wyższych temperaturach następujących szkodników: gąsienice, stonkowate, pędraki (także chrabąszcza majowego) oraz opuchlaki.

5) Phasmarhabditis hermaphrodita – ten gatunek nicieni jest z kolei dedykowany zwalczaniu ślimaków. Obleńce te aktywnie poruszają się, poszukując ofiary, a następnie wnikają do ciała ślimaka powodując jego śmierć.

Ponadto, pożyteczne nicienie wpływają również pozytywnie na zwiększenie ilości biomasy w glebie – po obumarciu ofiar i nicieni w glebie znacząco zwiększa się ilość niezbędnych minerałów, w tym także azotu o wysokiej biodostępności.

Jakie szkodniki zwalczają nicienie pożyteczne?

Nicienie pożyteczne umożliwiają skuteczną walkę z 200 gatunkami szkodników, wśród których należy wymienić:

1) Pędraki

Jest to grupa, do której należą larwy chrząszczy. Najczęstszym szkodnikiem są młode postacie chrabąszcza majowego. Charakteryzują się one krótkim, grubym i miękkim ciałem, wygiętym na kształt rogala. Ponadto posiadają 3 pary odnóży. Ich rozwój trwa 4 lata, w tym czasie przebywają w glebie na głębokości od 30 cm do 1 m, gdzie żerują na korzeniach roślin.

2) Drutowce

Są to larwy chrząszczy sprężykowatych. Najczęściej bytują na terenach zaniedbanych, a także na polach i działkach znajdujących się blisko lasów. Są to organizmy stosunkowo długie, dorastają do 25 mm, barwy żółtej do brązowej. Często żerują na szyjkach korzeniowych, a także na nasionach i kiełkach.

3) Gąsienice

Są to organizmy o wydłużonym kształcie, długości do 5 cm. Wyposażone są w liczne odnóża. Kolor i wielkość jest cechą zależną od gatunku. Ich kolejnym stadium rozwojowym jest poczwarka. Żerują zarówno na naziemnych, jak i podziemnych częściach roślin.

4) Larwy muchówek

Mogą mieć od 1 do 4 cm długości. Są to organizmy o kształcie walcowatym, pozbawionym odnóży. Larwy komarnic charakteryzują się prostą budową, z kolei larwy leniowatych posiadają wyodrębnioną głowę oraz krótkie kolce na ciele.

5) Opuchlaki

Szkodniki z tej grupy stanowią poważne zagrożenie upraw i ogrodów. Są to chrząszcze należące do rodziny ryjowatych. Formy dorosłe żerują na częściach nadziemnych roślin, zjadając liście. Z kolei formy larwalne bytują pod ziemią, podgryzając korzenie. Larwy wyglądem przypominają pędraki – są łukowato wygięte, dorastają do 10 mm. Część z nich zimuje w glebie.

6) Turkuć podjadek

Zarówno formy dorosłe jak i larwalne tego dużego (dorasta do 5 cm) owada zimują w ziemi. Forma larwalna wygląda jak osobnik dorosły, jest jednak pozbawiona skrzydeł, za to posiada, charakterystyczne dla tego gatunku, masywną pierwszą parę odnóży, przystosowaną do grzebania.

Rozwój trwa jeden rok, a larwy wylęgają się w czerwcu i lipcu. Owad ten żeruje na podziemnych częściach roślin.

Nicienie, jako naturalni wrogowie szkodników

Nicienie zazwyczaj znane są jako pasożyty ludzi i zwierząt, a także jako organizmy, które potrafią przeżyć nawet w arktycznych lodowcach. Wśród przedstawicieli tej grupy znajdują się również gatunki posiadające pewną wyjątkową cechę – są bardzo skuteczne w zwalczaniu szkodników.

Gdy tylko potencjalny żywiciel znajdzie się w ich zasięgu, nicienie wnikają do wnętrza ciała szkodnika, gdzie uwalniają bytujące w swoim przewodzie pokarmowym bakterie. Bakterie te, razem z pasożytowaniem nicienia, doprowadzają do rozwoju choroby u żywiciela, a w konsekwencji do śmierci nawet w ciągu kilku godzin od zarażenia. W tym czasie w ciele szkodnika nicienie pobierają substancje odżywcze i rozmnażają się tak, że po śmierci dochodzi do uwolnienia nowego pokolenia pożytecznych nicieni, gotowych do zainfekowania kolejnych szkodników.

Ponadto, nicienie wnikają do organizmów różnych gatunków, co oznacza, że charakteryzuje je wysokie spektrum działania. Jednocześnie nie stanowią one zagrożenia dla ludzi, ani dla pożytecznych mikroorganizmów glebowych.

Co wpływa na skuteczność biopreparatów zawierających nicienie?

Biopreparaty zawierające pożyteczne nicieniemaja zazwyczaj postać proszku, zawierają nicienie w postaci przetrwalnikowej, uaktywniającej się dopiero po wymieszaniu z wodą. W ten sposób uzyskuje się zawiesinę, którą można zastosować w formie oprysku gleby lub roślin, ale również wykorzystać do nawadniania upraw. Poniżej znajduje się kilka kluczowych cech i parametrów, które mają wpływ na skuteczność preparatów zawierających EPN.

1) Termin przydatności

Biopreparaty charakteryzują się stosunkowo krótkim terminem przydatności do zużycia, co wyklucza ich długie przechowywanie. Stosowanie produktów po upływie terminu ważności podanego przez producenta sprawia, że większość nicieni znajdujących się w preparacie obumrze, co znacząco wpłynie na obniżenie skuteczności preparatu.

2) Wilgotność

Stosując preparaty zawierające pożyteczne nicienie należy zadbać o prawidłową wilgotność podłoża, ponieważ nicienie nie mogą być uwalniane do suchej gleby. Takie działanie doprowadzi bowiem do ich szybkiej śmierci. Dlatego przez zabiegiem opryskiwania lub rozsypywania biopreparatu należy podlać grunt. Gleba musi być również wilgotna przez 10 – 14 dni po aplikacji produkty, co często wiąże się z koniecznością dodatkowego nawadniania.

Podobnie rzecz ma się z wilgotnością powietrza podczas wykonywania oprysku z nicieniami – powinna wynosić co najmniej 75%. Nie należy używać nicieni w słoneczne dni, ponieważ promienie UV są zabójcze dla tych pożytecznych bezkręgowców.

3) Temperatura

Znaczenie ma zarówno temperatura wody, jak i gleby, ale także podczas przechowywania. Preparaty zawierające pożyteczne nicienie powinny być przechowywane w temperaturze od 2 do 6ºC, a przez 30 minut przez użyciem należy je ogrzewać w temperaturze pokojowej. Podczas rozrabiania preparatu, temperatura używanej wody powinna mieścić się w zakresie 15 – 20ºC. Z kolei temperatura gleby, na którą aplikuje się biopreparaty powinna być wyższa niż 5ºC, ale nie może też przekraczać 33ºC. W wypadku niektórych nicieni, minimalna temperatura może być nieco wyższa i wynosić około 15ºC.

4) Dawka

Biopreparaty powinny być stosowane w dawkach zgodnych z zaleceniami producenta – użycie zbyt niskiej dawki znacznie zmniejszy skuteczność preparatu, z kolei zużycie dawek wyższych będzie się wiązało ze zwiększeniem kosztów. Dawka preparatu powinna być dobrana do sposobu aplikacji, a także celu użycia.