W jaki sposób można zwiększyć żyzność gleby?

Gleby to dar, jaki dała nam natura. Żyzność gleby jest sumą jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych i określa zdolność gleby do dostarczania roślinom wody, powietrza i składników odżywczych. Miarą żyzności gleby jest plon, jaki pozwala uzyskać. Wydaje się, że nowoczesne rolnictwo osiągnęło maksymalny poziom wykorzystania możliwości gleb. Jakimi metodami można zwiększyć żyzność gleb?Dotychczasowy postęp w zakresie uzyskiwania plonów zawdzięczamy przede wszystkim stosowaniu nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Nadmierna chemizacja rolnictwa jest ważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska, a intensywne rolnictwo jednym z głównych winowajców globalnego ocieplenia klimatu. Od czego zależy żyzność gleby i jak można na nią wpływać?

Co to znaczy, że gleba jest żyzna?

W ubiegłym wieku żyzność gleby była utożsamiana z jej zasobnością w składniki pokarmowe, a miarą żyzności była grubość warstwy próchnicy. Zasobność gleby jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do tego, żeby glebę uznać za żyzną. Dzisiaj żyzność gleby definiuje się w sposób bardziej złożony, a za żyzną glebę uznaje się glebę, która zapewnia optymalne warunki dla rozwoju roślin. O żyzności gleby decydują:

1. Cechy morfologiczne, czyli cechy służące do systematyki gleb i podziału ich na typy, rodzaje, klasy i gatunki. Do cech morfologicznych zaliczamy rodzaj skały macierzystej, profil glebowy i jego budowę, miąższość poszczególnych poziomów glebowych, barwę oraz stopień rozkładu materii organicznej.
2. Cechy fizyczne, takie jak uziarnienie, struktura gleby, porowatość, wilgotność, pulchność, zwięzłość, lepkość, gęstość i kurczliwość.
3. Cechy chemiczne i fizykochemiczne (zawartość poszczególnych minerałów i pierwiastków, skład kompleksu sorpcyjnego, odczyn pH).
4. Cechy biochemiczne i biologiczne, takie jak zawartość materii organicznej i skład mikroorganizmów glebowych (edafonu), który jest wciąż stosunkowo słabo poznany. Przeszło jedna czwarta wszystkich ziemskich gatunków organizmów żyje w glebie, a dotychczas poznano tylko 1% z nich. Znaczenie edafonu najlepiej obrazuje fakt, że produkcja materii organicznej przez mikroorganizmy glebowe wynosi około 25 t/ha rocznie.

Żyzność gleby zależy od tej cechy, która jest najmniej korzystna dla roślin (prawo minimum Liebiega). Przykładowo, gleba może być zasobna w próchnicę i składniki mineralne, ale rozwój roślin będzie ograniczony jej nadmierną wilgotnością lub gęstością. Żyzność jest cechą gleby, która zależy głównie od klimatu (gleby strefowe), podłoża (np. gleby wytworzone na wapieniach, glinach, piaskach, mułach) i pokrywającej ją roślinności (gleby wytworzone pod lasami liściastymi, iglastymi, roślinnością stepową). Żyzność gleby może być:

• naturalna, czyli wytworzona przez czynniki środowiskowe bez udziału człowieka;
• sztuczna (antropogeniczna), stworzona przez człowieka dzięki zabiegom agrotechnicznym, takim jak odpowiedni płodozmian, uprawa, nawożenie, wapnowanie czy melioracja;
• nabyta, czyli przywrócona dzięki zabiegom rekultywacyjnym glebom zdegradowanym (głównie za sprawą człowieka) oraz nadana terenom jałowym lub naturalnie pozbawionym gleby. 

Pojęcie żyzności gleb bywa utożsamiane z urodzajnością, która jest zdolnością gleby do dawania plonu. Urodzajność określa wartość produkcyjną gleby i ulega zmianom. Z rolniczego punktu widzenia najważniejszymi cechami gleby, decydującymi o jej żyzności, są:

• zasobność gleby w składniki mineralne;
• odczyn (pH);
• zawartość próchnicy;
• aktywność mikroorganizmów glebowych, 
• wilgotność, przepuszczalność i zdolność gleby do zatrzymywania wody;
• temperatura gleby.

Wszystkie te czynniki łącznie muszą występować w strefie rozwoju systemów korzeniowych roślin i pomagać zaspokoić potrzeby pokarmowe roślin w składniki mineralne dostępne w postaci łatwo przyswajalnych roztworów.

Jakie są sposoby na poprawę jakości gleby?

Żyzność gleby od lat jest zmieniana zabiegami agrotechnicznymi, takimi jak uprawa, płodozmian, nawadnianie, melioracja, wapnowanie i nawożenie. Dzięki nim zmieniają się niektóre cechy fizyczne, chemiczne i biologiczne. Niestety, nie zawsze z korzyścią dla żyzności gleby. W wielu miejscach na świecie nieumiejętna i nieodpowiedzialna działalność człowieka doprowadziły do erozji gleb, nadmiernego ich przesuszenia, zubożenia świata mikroorganizmów glebowych oraz skażenia gleb nadmiernym stosowaniem chemicznych środków rolniczych. Jakie metody, zgodne z wymaganiami zrównoważonego rolnictwa i ochrony środowiska, mogą podnieść żyzność gleby?

1. Płodozmian. Wieloletnie planowanie następstwa roślin na danym stanowisku może wpływać na wzrost zawartości materii organicznej w glebie, co jest jednym z elementów jej żyzności, a przynajmniej zapobiegać wyjałowieniu gleb. Rośliny okopowe, kukurydza i warzywa korzeniowe zubażają glebę, rośliny bobowate wzbogacają glebę, a zboża i rośliny oleiste są pod tym względem obojętne. Im więcej gatunków uprawianych kolejno po sobie, tym lepiej. Na glebach lekkich powinny być co najmniej 3 gatunki, a na ciężkich 4-5. Korzystne jest uzupełnianie płodozmianów o międzyplony z przeznaczeniem na nawóz zielony, które wzbogacają glebę w próchnicę, poprawiają stan sanitarny i strukturę gleby oraz aktywizują mikroorganizmy glebowe.
2. Nawożenie mineralne, organiczne i naturalne. Skuteczność nawożenia nie polega na dostarczeniu do gleby dużych ilości składników mineralnych i nie poprawi żyzności gleby. Składniki mineralne muszą być dostępne dla roślin i występować w glebie w postaci dobrze przyswajalnej. Przy nieodpowiednich proporcjach dochodzi do antagonizmów pomiędzy poszczególnymi minerałami, a rośliny przestają je pobierać. Nawozy trafiają do korzeni roślin w postaci roztworów wodnych, dlatego dużą skuteczność wykazuje połączenie nawadniania z nawożeniem, czyli fertygacja. Żyzność gleby może poprawić regularne stosowanie nawozów organicznych, takich jak obornik, kompost, nawozy zielone, biohumus itp. oraz nawozów naturalnych, takich jak mączka bazaltowa.
3. Regulacja odczynu gleby. Efektywność pobierania składników mineralnych z gleby oraz przebieg procesów fizjologicznych u wielu roślin uprawnych zależy od odczynu gleby. Rośliny mogą mieć bardzo różne wymagania pod tym względem. Kwasowość lub zasadowość gleby ma wpływ na obecność i aktywność mikroorganizmów glebowych, a przez to na procesy rozkładu materii organicznej i produktywność gleby. Wapnowanie podnosi pH gleby, dodatek kwaśnego torfu go obniża, a mączka bazaltowa stabilizuje odczyn na poziomie zbliżonym do obojętnego.
4. Preparaty biologiczne i biochemiczne poprawiające żyzność gleby. Podniesienie żyzności gleby można uzyskać dzięki wykorzystaniu coraz większej wiedzy na temat procesów zachodzących w świecie mikroorganizmów glebowych.

• Użyźniacze gleby są środkami zawierającymi organiczny węgiel, makroelementy, mikroelementy oraz zespół mikroorganizmów, które przyspieszają rozkład resztek pożniwnych i tworzenie próchnicy.
• Polepszacze gleby to preparaty zwiększające właściwości sorpcyjne gleby, wzbogacające niektóre rodzaje gleb w deficytowe składniki (np. mączka mięsno-kostna wzbogacająca kwaśne gleby torfowe w azot i fosfor), sprzyjające namnażaniu mikroorganizmów i lepszemu wykorzystaniu składników mineralnych przez rośliny (aktywny humus).
• Stymulatory glebowe to środki, które aktywizują mikroorganizmy glebowe i przyspieszają naturalne procesy glebotwórcze, które prowadzą do zwiększonego przyrostu próchnicy oraz poprawy struktury gleby.
• Efektywne mikroorganizmy (EM) to kultury bakterii, grzyby i inne mikroorganizmy, które unieszkodliwiają patogeny, przyspieszają rozkład materii organicznej, wiążą azot atmosferyczny i wzbogacają nim glebę oraz zwiększają dostępność składników pokarmowych dla roślin.

Innowacyjne preparaty poprawiające żyzność gleby od firmy Intermag

Założona w 1988 r. firma Intermag, której siedzibą jest małopolski Olkusz, produkuje nowoczesne nawozy i biostymulatory dla rolnictwa. Współpraca z renomowanymi instytutami naukowo-badawczymi oraz własne laboratoria, placówki badawcze i doświadczalne pozwalają firmie tworzyć produkty, których wysoką jakość i przydatność dla zrównoważonego rolnictwa dostrzegli odbiorcy zagraniczni. Dzięki temu innowacyjne produkty Intermag trafiają do wielu krajów w Europie, Azji, Afryce i obu Amerykach. Dzięki wsparciu nauki firma Intermag nieustannie doskonali i rozszerza zakres swojej produkcji o najnowocześniejsze i prozdrowotne produkty zgodne z wymaganiami zrównoważonego i ekologicznego rolnictwa. Produkty Intermag umożliwiają rolnikom zwiększenie produkcji bez szkody dla bezpieczeństwa żywności i środowiska naturalnego. W ofercie Intermag są nawozy dolistne i produkty do fertygacji, zawierające minerały w postaci chelatów, biostymulatory i aktywatory, preparaty do zaprawiania nasion, agrochemikalia, produkty do upraw ekologicznych i produkty mikrobiologiczne serii Bactim, zawierające wyselekcjonowane szczepy mikroorganizmów glebowych, które wspierają rozwój systemu korzeniowego roślin, przekształcają minerały zawarte w glebie w formy przyswajalne i ułatwiają roślinom ich pobieranie.

Bactim Nutri PAK (Bactim Nutri N+ 1 l + Bactim Nutri P+ 5 l)

Bactim Nutri – więcej azotu i fosforu dostępnego dla roślin

Technologia Bactim Nutri polega na zaaplikowaniu do gleby bakterii, które potrafią wiązać azot atmosferyczny, uwalniać uwsteczniony fosfor z gleby oraz wydzielać w środowisku glebowym niektóre związki biologiczne np. enzymy. Dzięki temu dostępność tych dwóch składników pokarmowych się zwiększa, co wpływa na lepszy wzrost i  rozwój systemu korzeniowego, a tym samym wyższy plon.

Bactim Nutri tworzą dwa biopreparaty. Są to:

Bactim Nutri N+- w swoim składzie zawiera bakterie Azotobacter sp., które są zdolne do wiązania azotu znajdującego się w powietrzu, zwiększając tym samym zasób tego pierwiastka w glebie.

Bactim Nutri P+ - w tym preparacie występują bakterie Bacillus spp., wykazujące zdolność do uwalniania uwstecznionego fosforu, jak również kilku innych mikroskładników (krzem, cynk) z gleby. Dodatkowo bakterie te chronią fosfor z nawozów mineralnych przed przemianą w niedostępne formy dla roślin.

Dzięki swojej uniwersalności Bactim Nutri N+ oraz Bactim Nutri P+ można stosować oddzielnie, jak również ze sobą łączyć, tworząc mieszaninę. Tym samym kompleksowo zwiększają pulę dostępnych składników (przede wszystkim azotu i fosforu), które wykorzystają rośliny. Wtedy najkorzystniejszym cenowo rozwiązaniem jest zakup tych produktów w pakiecie występującym pod handlową nazwą Bactim Nutri Pak.

Produkty z rodziny Bactim Nutri powinny być stosowane w dawce: Bactim Nutri N+ - 0,4 l/ha, Bactim Nutri P+ - 2 l/ha w czasie upraw przygotowujących pole do siewu jak i samego siewu pod wszystkie rośliny uprawne. Aplikując preparaty przed siewem zaleca się wymieszać je płytko agregatem z glebą. Można je również stosować po wschodach roślin, w ich wczesnych fazach rozwojowych, najlepiej w czasie mżawki lub na krótko przed deszczem, co ułatwi wprowadzenie tych bakterii w głąb profilu glebowego. Ważne też jest, aby aplikację tych preparatów wykonywać najlepiej wieczorem lub gdy jest pochmurno, gdyż duże nasłonecznienie wpływa negatywnie na bakterie zawarte w produktach Bactim Nutri.   

Bactim Nitro+

Bactim Nitro+ - wzbogaca RSM w mikroorganizmy

Jest to biopreparat, który należy stosować wraz z roztworem saletrzano-mocznikowym (RSM). W ten sposób wzbogacamy ten nawóz w bakterie z rodzaju Bacillus spp.

Bakterie te zwiększają wykorzystanie azotu zawartego w nawozie RSM przez rośliny oraz potrafią uwolnić uwsteczniony fosfor, a także takie mikroskładniki jak cynk i krzem z gleby. Dzięki temu więcej form przyswajalnych tych pierwiastków będzie dostępnych dla roślin, co powinno wpłynąć na wzrost plonu i poprawę jego parametrów.

Bactim Nitro+ stosować łącznie z roztworem saletrzano-mocznikowym w proporcji 1:100, czyli 1 l preparatu na 100 l RSM, we wszystkich uprawach, w których zalecany jest właśnie ten nawóz azotowy. 

Bactim Terrastart

Bactim Terrastart – połączenie nawozu granulowanego i mikroorganizmów

Jest to startowy nawóz azotowo-fosforowy, zawierający również magnez, siarkę cynk oraz formułę Safe-P, czyli bakterie Bacillus spp.

Takie rzadko spotykane połączenie daje jednak bardzo dużo korzyści wpływających na końcowy plon. Składniki pokarmowe znajdujące się w Bactim Terrastart przyspieszają wzrost roślin w początkowej fazie ich rozwoju, a także przyczyniają się do efektywniejszego rozwoju masy korzeniowej. Bakterie Bacillus spp. chronią fosfor zawarty w tym preparacie przed uwstecznieniem. Dodatkowo uwalniają formy niedostępne tego pierwiastka z gleby, co zapewnia wysoką efektywność wykorzystania fosforu przez rośliny.

Bactim Terrastart należy stosować w dawce 5-15 kg/ha podczas siewu lub sadzenia roślin takich jak np. kukurydza, soja, słonecznik, burak cukrowy, marchew pietruszka, pasternak, przy użyciu specjalnych podsiewaczy do mikrogranulatów. Należy pamiętać, aby granule tego preparatu znajdowały się w bliskim otoczeniu nasion. Produkt ten można również stosować w czasie przygotowywania podłoży do siewu rozsad  i pikowania w dawce 1-2 kg/m³.

Jakie są korzyści użyźnienia gleby?

1. Poprawa struktury gleby. Użyźniona gleba uzyskuje optymalną dla roślin gruzełkowatą strukturę. Gleba jest dobrze napowietrzona, roztwory wodne łatwiej docierają do korzeni roślin, system korzeniowy może w pełni się rozwijać, a żyjące w glebie mikroorganizmy mogą lepiej funkcjonować i aktywnie wspierać rozwój roślin.
2. Szybszy rozkład resztek pożniwnych. Preparaty przyspieszające rozkład resztek pożniwnych, słomy, poplonów i obornika wzbogacają glebę w próchnicę. Wspomaganie natury przynosi efekt w postaci skrócenia cyklu rozkładu materii organicznej do kilku miesięcy. Dzięki temu zawarte w niej minerały mogą trafić do roślin i brać udział w budowaniu ich tkanek redukując konieczność wsparcia rozwoju roślin nawozami mineralnymi.
3. Lepsze wykorzystanie zasobności gleby. Wiele składników mineralnych w glebie znajduje się w postaci związków nieprzyswajalnych dla roślin. Niekorzystny odczyn gleby, zachwianie równowagi pomiędzy poszczególnymi składnikami nawozów mogą doprowadzić do uwstecznienia niektórych związków chemicznych, które w tej postaci nie są pobierane przez korzenie roślin. Rośliny wykazują niedobór danego minerału, pomimo jego obecności w glebie. Nowoczesne preparaty użyźniające przywracają ich łatwo przyswajalną dla roślin formę.
4. Wykorzystanie azotu atmosferycznego i zapobieganie jego stratom. Podstawowym pierwiastkiem plonotwórczym jest azot. Zastosowanie preparatów i zapraw zawierających odpowiednie szczepy bakterii symbiotycznych umożliwia czerpanie tego pierwiastka wprost za atmosfery (powietrze zawiera aż 78% azotu), wiązanie w związki przyswajalne dla roślin. Celem użyźniania jest też zapobieganie procesom wypłukiwania azotu w formie azotanowej do głębszych warstw gleby i wód podziemnych oraz naturalnego przechodzenia azotu w ulatniające się z gleby formy gazowe (amoniak).
5. Zwiększenie pojemności wodnej gleby. Użyźniona gleba o dobrej strukturze, z bogatą warstwą próchnicy i zasobna w koloidy glebowe lepiej wykorzystuje wodę opadową. Wilgoć glebowa jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju roślin. Gleby luźne, piaszczyste nie są w stanie zatrzymać wody, tracąc przy okazji szybko wypłukiwane przez nią składniki mineralne. W glebach ciężkich, gliniastych, które mają zbyt mało przestworów pomiędzy cząstkami gleby, woda opadowa szybko je wypełnia i długo zalega na powierzchni gruntu. Nadmiernie nawodnione korzenie roślin, pozbawione dostępu powietrza gniją. Właściwa pojemność wodna gleby redukuje u roślin stres związany z suszą lub długotrwałymi i intensywnymi opadami deszczu.
6. Poprawa odczynu gleby. Odczyn pH jest jednym z głównych czynników wpływających na pobieranie przez rośliny składników pokarmowych z gleby. Największa dostępność większości podstawowych minerałów jest przy obojętnym lub lekko kwaśnym odczynie gleb. Zbyt niski poziom pH uaktywnia toksyczne dla roślin, hamujące rozwój systemu korzeniowego związki glinu. Użyźnianie poprawia skuteczność wykorzystania składników mineralnych zgromadzonych w glebie i dostarczonych roślinom w postaci nawozów doglebowych.
7. Aktywizacja mikroorganizmów glebowych i poprawa zdrowotności gleby. Żyzna gleba ma bogaty i aktywnie działający świat mikroorganizmów, który pozostaje w stanie równowagi biologicznej. Poprawa żyzności ma za zadanie przywrócić ten stan równowagi i przyspieszyć naturalne procesy z korzyścią dla uprawianych roślin. Mikroorganizmy glebowe potrafią unieszkodliwiać zgromadzone w glebie toksyny i patogeny chorobotwórcze oraz zapobiegać nadmiernemu rozmnażaniu się szkodników. Wyselekcjonowane szczepy drożdży i bakterii są naturalnymi probiotykami zwiększającymi zdrowotność roślin oraz ich odporność na choroby i niekorzystne warunki środowiskowe.

Użyźnianie gleby prowadzi do zwiększenia ilości, jakości i zdrowotności plonów oraz wpływa na obniżenie kosztów produkcji rolnej.