Czy stosować azot jesienią w uprawach rolnych?

Azot jest jednym z podstawowych składników mineralnych niezbędnych dla rozwoju roślin. Pierwiastek ten jest budulcem kwasów nukleinowych (DNA, RNA), białek, chlorofilu, alkaloidów i niektórych witamin. Najwięcej azotu pobierają z gleby rośliny młode, w początkowej fazie wzrostu. Bez azotu niemożliwy byłby wzrost roślin oraz plonowanie. Azot jest też niezbędny w procesie rozkładu słomy i resztek pożniwnych przez mikroflorę glebową. Nawożenie trzeba stosować z umiarem, pamiętając o przestrzeganiu przepisów programu azotanowego.

Azot jest najważniejszym pierwiastkiem wpływającym na przyrost zielonej masy roślin i dobre plonowanie. Zawartość azotu sprzyja mineralizacji słomy i przekształcaniu resztek pożniwnych w próchnicę. Jesienne deszcze oraz łagodna i wilgotna zima sprzyjają wypłukiwaniu azotu z gleby. Zanieczyszczeniu wód azotanami pochodzenia rolniczego przeciwdziała program azotanowy, który ogranicza zarówno terminy, jak i dawki jesiennego nawożenia związkami azotu.

Czy rośliny potrzebują azotu jesienią?

Azot jest potrzebny roślinom ozimym, które w okresie jesiennym muszą osiągnąć odpowiedni etap rozwoju i przygotować się do przezimowania. Jesienne nawożenie azotem jest szczególnie ważne w uprawie rzepaku ozimego, którego jesienny okres wegetacji jest niemal tak długi, jak okres wiosenny. Niedobór azotu osłabia system korzeniowy roślin, mrozoodporność i zdolność do tworzenia zawiązków bocznych pędów. Skutkiem zbyt niskiego poziomu azotu jest odbarwienie liści i słabe plonowanie.

Pobieranie azotu jesienią

Pobieranie azotu przez rośliny zależy od wielu czynników. Bardzo ważny jest odczyn gleby. Najlepsze przyswajanie azotu występuje przy pH od 5,6 do 7,0. Azot może występować w glebie w postaci różnych związków chemicznych, z których najłatwiejszy do pobrania przez rośliny jest azot w formie amonowej lub amidowej. Ważne są także inne składniki mineralne, które wpływają na proces pobierania azotu przez rośliny, takie jak wapń, siarka i magnez. Oziminy mogą otrzymać azot w łatwo przyswajalnej postaci amonowej ze zmineralizowanej materii organicznej, której proces rozkładu zaczyna się jesienią. Na pobieranie azotu jesienią duży wpływ ma struktura i wilgotność gleby oraz temperatura. Ciepła i deszczowa jesień na sprzyja nitryfikacji, czyli zamianie związków amonowych na łatwo wypłukiwane związki azotanowe przy udziale bakterii Nitrosomonas i Nitrobacter. Zjawisko to jest szczególnie intensywne na lekkich, piaszczystych glebach. Na glebach ciężkich może z kolei dochodzić do denitryfikacji, czyli uwalniania się do atmosfery wolnego azotu i tlenków azotu, które są gazami cieplarnianymi. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku proces pobierania azotu przez rośliny jesienią jest ograniczony ze stratami dla rolnika i ze szkodą dla środowiska.

Nawożenie azotem – terminy i dawki

Przepisy dyrektywy azotanowej, czyli „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” (Rozporządzenie Rady Ministrów z 12 lutego 2020 r. - Dz. U. 2020 poz. 243) ograniczają terminy i dawki stosowania nawozów azotowych oraz nakładają na rolników obowiązek sporządzenia planu nawożenia azotem. Generalnie stosowanie nawozów na gruntach ornych powinno zakończyć się do końca października a w przypadku upraw trwałych, wieloletnich i trwałych użytków zielonych do końca listopada (tabela 2 wspomnianego rozporządzenia). Dopuszczalne terminy zależą od postaci nawozu (nawóz mineralny, nawóz naturalny płynny, nawóz naturalny stały) i gminy, w której znajduje się gospodarstwo (tab. 3 i 4). Dawkę nawozu mineralnego (czystego składnika) możemy obliczyć, mnożąc uzyskiwany plon przez wielkość pobrania jednostkowego danej rośliny (tab. 10). Od tego należy odjąć azot w glebie pochodzący z innych źródeł (obornik, gnojówka, gnojowica i inne), stosując równoważniki nawozowe azotu w zależności od terminu stosowania (tab. 11) oraz azot pozostały po roślinach bobowatych uprawianych w formie przedplonu lub międzyplonu (tab. 13). Dodatkową dawkę azotu (maksymalnie 30 kg N/ha) trzeba przeznaczyć na wsparcie mineralizacji słomy pozostawionej do zaorania. Maksymalne ilości działającego azotu ze wszystkich źródeł określa tab. 14.

Do jakich upraw stosować nawóz azotowy jesienią?

Jesienne zasilanie azotem zależy od rodzaju rośliny, terminu siewu i warunków pogodowych. Spośród upraw ozimych największe zapotrzebowanie na azot jesienią ma rzepak (80-120 kg N/ha). Znacznie mniejsze zapotrzebowanie mają zboża ozime. Później wysiany jęczmień ozimy lub żyto oraz terminowo wysiana pszenica ozima, prawidłowo rozkrzewione, potrzebują ok. 20-40 kg N/ha. Azot wchodzący w skład przedsiewnie zaaplikowanych nawozów wieloskładnikowych NPK oraz azot uwalniający się w trakcie mineralizacji resztek organicznych niemal całkowicie zaspokajają potrzeby tych roślin w zakresie tego składnika jesienią, szczególnie gdy przedplonem były rośliny bobowate. Zarówno niedobór, jak i nadmiar azotu nie jest wskazany dla upraw ozimych. Niedobór azotu powoduje niedostatek białek spichrzowych i enzymów pozwalających w dobrej kondycji przetrwać zimę i kontynuować prawidłową wegetację na wiosnę. Przekarmienie azotem powoduje nadmierny rozrost łodyg i liści, większą podatność na przemarzanie oraz mniejszą odporność na patogeny chorobotwórcze. Jesienne nawożenie (w zależności od stanowiska raz na 3-4 lata) dotyczy również łąk i pastwisk, gdzie najczęściej stosuje się dobrze przefermentowany obornik.