Nasiona soi 

Soja jest pradawną rośliną uprawną, ale jej uprawa masowa rozpoczęła się dopiero po II wojnie światowej. Niedobór tłuszczów zwierzęcych trzeba było zastąpić olejami roślinnymi. Nasiona soi mają dużą zawartość białka (35-47%), tłuszczu (17-23%). Śruta sojowa jest podstawowym składnikiem pasz treściwych. Soja jest również wykorzystywana w przemyśle spożywczym, kosmetycznym, farmaceutycznym i chemicznym. Resztki z uprawy soi wzbogacają glebę o próchnicę i związki azotu.

Uprawa soi

Soja dobrze rośnie na większości gleb występujących w Polsce (od II do V klasy bonitacyjnej), ale najwyższe plony daje na glebach kompleksu pszennego. Nie lubi gleb kwaśnych i bardzo lekkich oraz ciężkich i zwięzłych. Wymaga obojętnego odczynu gleby (optymalne pH 6,0-6,5). Podobnie jak inne rośliny bobowate wiąże azot atmosferyczny dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi z rodzaju Bradyrhizobium. Pierwsza faza wzrostu jest wolna i soja jest wówczas narażona na zagłuszenie przez chwasty. Soja ma dobrze rozwinięty system korzeniowy i dobrze znosi nawet długie okresy suszy. Liście soi są omszone w celu zmniejszenia parowania z powierzchni blaszki liściowej i mają zdolność zmiany ustawienia w zależności od nasłonecznienia i pory dnia (heliotropizm). Okres wegetacyjny dostępnych w Polsce odmian trwa 120-150 dni. Okresie kwitnienia wymaga temperatury minimum 17-18° C, a w czasie dojrzewania nasion 14-20° C. Uprawa soi w polskich warunkach klimatycznych jest mniej narażona na typowe dla tej rośliny czynniki chorobotwórcze, a patogeny są przeważnie roznoszone w materiale siewnym niepewnego pochodzenia. Większe zagrożenie dla upraw soi stanowią szkodniki (śmietka kiełkówka, mszyce, przędziorki, zmienniki, strąkowce). Rolnicy uprawiający soję mają szeroki wybór preparatów do zwalczania chorób i szkodników soi. Soję zbiera się głównie we wrześniu (od końca sierpnia do początku października), kiedy strąki są już brązowe i nasiona w strąkach dzwonią. Rośliny ścinane są kombajnem na wysokości 6-8 cm nad ziemią. Po zbiorze nasiona trzeba dosuszyć, by osiągnęły wilgotność 13-14%, umożliwiającą przechowywanie.

Kiedy siać soję?

Termin siewu soi jest uzależniony od warunków klimatycznych w regionie i przypada pomiędzy 20 kwietnia a 5 maja. Wyznacznikiem może być kwitnienie klonu zwyczajnego lub koniec kwitnienia wiśni. Wczesny termin siewu wpływa korzystnie na rozwój strąków. Soję wysiewa się na głębokość 3-4 cm w rzędach w rozstawie 15-25 cm. Norma wysiewu zależy od odmiany i masy tysiąca nasion (MTN) i wynosi 120-180 kg/ha, tak by osiągnąć obsadę 60-100 roślin/m². Zbyt głęboki siew powoduje nierównomierne wschody i wzrost roślin. Przed siewem nasiona trzeba zaszczepić nitraginą z zawartymi w niej bakteriami brodawkowymi (Bradyrhizobium).

Zalety uprawy soi

Soja nie należy do roślin tradycyjnie uprawianych w Polsce i dlatego jest mało popularna. Warto zwrócić uwagę na jej zalety.

1. Rolnik uprawiający soję może starać się o dopłaty unijne do upraw roślin wysokobiałkowych i do materiału siewnego.
2. Rolnik może liczyć na skup uzyskanych plonów przez zakłady przemysłu olejarskiego i paszowego.
3. Soja jest rośliną, która nadaje się do upraw ekologicznych. W sprzyjających warunkach nie wymaga stosowania nawożenia mineralnego ani pestycydów.
4. Soja produkuje azot i wzbogaca nim glebę. Warunkiem wiązania azotu z powietrza jest zaszczepienie nasion bakteriami brodawkowymi, które w naturalnych warunkach nie występują w glebach Europy.
5. Soja ma bardzo dużą wartość odżywczą zarówno dla zwierząt, jak i dla ludzi. Śruta sojowa ma dużą zawartość białka, dobrą strukturę aminokwasów, tłuszcze zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy i mikroelementy. Produkty sojowe są wartościowymi zamiennikami wyrobów mięsnych i mlecznych w żywieniu ludzi i stanowią podstawę diety wegetariańskiej.

Czym kierować się przy wyborze odmiany soi?

Krajowe i europejskie listy odmian zawierają liczne odmiany soi dostosowane do uprawy w warunkach europejskich. Na co zwrócić uwagę przy zakupie materiału siewnego?

1. Pochodzenie materiału siewnego. Wiele patogenów chorobotwórczych soi dostaje się do uprawy z zakażonego materiału siewnego, dlatego nie warto kupować nasion z niepewnego źródła.
2. Długość okresu wegetacyjnego. W polskich warunkach klimatycznych sprawdzają się odmiany wczesne i średnio wczesne, które mają symboliczne oznaczenia „0000” i „000”. Odmiany czterozerowe to odmiany wczesne, których okres wegetacyjny wynosi ok. 120-130 dni, a odmiany trzyzerowe są odmianami średnio wczesnymi o okresie wegetacyjnym ok. 130-150 dni. Odmiany wczesne zapewniają zbiór już na początku września, ale gorzej plonują.
3. Wysokość osadzenia najniższych strąków. Ta cecha morfologiczna wpływa na łatwość zbioru mechanicznego i na wysokość strat podczas zbioru. Kombajn może nie zebrać najniżej położonych strąków, które są lepiej wykształcone i dojrzałe.
4. Zawartość białka w nasionach (ma znaczenie w zastosowaniach paszowych soi).
5. Przydatność nasion dla celów konsumpcyjnych dla ludzi.
6. Maksymalna wysokość roślin i ich odporność na wyleganie.
7. Odporność na choroby i szkodniki oraz dostępność środków zapobiegawczych.
8. Wymagania glebowe odmiany i dostosowanie do lokalnych warunków. W tym celu można skorzystać z listy odmian polecanych do uprawy w poszczególnych województwach, opracowanej przez COBORU.
9. Plonowanie w optymalnych warunkach. Warto porównać wyniki plonowania odmiany w gospodarstwach doświadczalnych z plonowaniem odmian wzorcowych COBORU.
10. Poziom wilgotności nasion w momencie zbiorów. Nowe odmiany nie wymagają desykacji i dosuszania po zbiorach.
11. Wrażliwość odmiany na błędy agrotechniczne takie jak źle przygotowana gleba pod siew, nieuregulowany odczyn gleby, nieterminowy siew, zbyt duża norma wysiewu albo źle dobrane dawki nawozu.
12. Zgodność zaleceń uprawowych producenta i COBORU z warunkami lokalizacyjnymi i możliwościami agrotechnicznymi gospodarstwa.